/* Φιλοσοφικοί Αντικατοπτρισμοί (ΦΑΝΤΙ): Γιατί να φιλοσοφίσουμε; */ Philosophical Mirage

Σάββατο, Ιουλίου 01, 2006

Γιατί να φιλοσοφίσουμε;

Η φιλοσοφία αποτελεί για τους περισσότερους ανθρώπους το περισσότερο μια πολυτέλεια που απαιτεί πολύ ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθεί κανείς σοβαρά μαζί της, και το λιγότερο μια ανοησία όπου κάποιος εάν ασχοληθεί μαζί της κινδυνεύει να χάσει το λιγοστό μυαλό που του έχει απομείνει …

Γιατί λοιπόν να φιλοσοφήσουμε και “Τι είναι αυτό που αποκαλούμε φιλοσοφία;” Μπορούν όλοι οι άνθρωποι να φιλοσοφήσουν ή μήπως η φιλοσοφία είναι μια ενασχόληση για λίγους “ικανούς” που “μπορούν” να σκέφτονται “αφαιρετικά”; H απάντηση στην τελευταία αυτή ερώτηση έρχεται άμεσα και σχεδόν με αφοπλιστική ειλικρίνεια: Μα ΟΛΟΙ οι φυσιολογικοί (που δεν έχουν κάποια σοβαρή φυσική ή “ψυχική” διαταραχή) άνθρωποι μπορούν εκ κατασκευής να σκέφτονται αφαιρετικά! Αυτό δεν είναι άλλωστε η νόησή μας, η ικανότητά μας για αφαιρετική σκέψη;

Έτσι δεν υπάρχει καμία άλλη δυσκολία για την φιλοσοφική μας ενασχόληση πέρα από την πολυπλοκότητα του Κόσμου και την ηλικία μας! Καλά γιατί την ηλικία μας θα ρωτήσει κάποιος; Μα επειδή το να φιλοσοφήσει κανείς σημαίνει να θέσει ερωτήματα όπως:
  • Γιατί υπάρχει ο άνθρωπος, ποια η αξία του;
  • Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Ποιο το νόημα της ύπαρξης;
  • Γιατί πεθαίνει ο άνθρωπος;
  • Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα; Μπορούμε να γνωρίσουμε την αλήθεια και πως;
  • Υπάρχει μια ουσία του Κόσμου και ποια είναι αυτή;
  • Τι είναι ύλη, ποια είναι η φύση της;
  • Τι είναι αγάπη;
Τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται η φιλοσοφία ίσως για τους περισσότερους να είναι τόσο απλοϊκά ώστε αρχικά οι απαντήσεις να φαίνονται προφανείς. Και όμως δεν είναι! Απλά έχουμε ήδη αφομοιώσει (συνειδητά ή υποσυνείδητα) αρκετές απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα, απαντήσεις που έχει ήδη δώσει ο πολιτισμός μας και έχουν ενσωματωθεί μέσω της κουλτούρας στην γραμματική της γλώσσας μας. Γι αυτό παίζει ρόλο η ηλικία!

Για ένα μικρό παιδί όλη η ύπαρξη αποτελεί ένα μυστήριο! Κάθε εκδήλωση της ζωής για το μικρό παιδί αποτελεί και μια αποκάλυψη καθώς ανακαλύπτει τις επαναλήψεις της ημέρας-νύκτας και τις βεβαιότητες ότι τα σκυλιά γαυγίζουν και καμιά φορά δαγκώνουν κιόλας. Αυτές τις βεβαιότητες έρχεται ο φιλόσοφος να αμφισβητήσει, δραστηριότητα που γίνεται από ανθρώπους-παιδιά που συνεχίζουν να αντικρίζουν σαστισμένοι το μυστήριο της ζωής!

Μερικοί θα πουν πως την φιλοσοφία την απασχολούν όλα τα θέματα της ύπαρξης και πως δεν αφήνει τίποτε αναπάντητο … Και όμως βασικά η φιλοσοφία δεν αφήνει τίποτε ανερώτητο! Πολλές είναι οι απαντήσεις που έχουν δοθεί σε πληθώρα ερωτημάτων, πράγματι. Μάλιστα οι απαντήσεις είναι τόσο πολλές και διαφορετικές ώστε να έχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως κάθε πολιτισμός σε δεδομένες ιστορικές στιγμές, παρήγαγε την φιλοσοφία που του ταίριαζε. Και μάλλον έτσι ακριβώς είναι!

Επομένως όταν αναφερόμαστε στην φιλοσοφία δεν μιλάμε για καθολικές απαντήσεις ούτε καν για απαντήσεις γενικής αποδοχής! Τέτοια είναι η ελευθερία πνεύματος που χαρακτηρίζει την φιλοσοφία. Η φιλοσοφία είναι η κορύφωση της ανθρώπινης διανόησης, του ανήσυχου πνεύματος, του ανθρωπίνου στοχασμού, της κατάπληξης απέναντι στο γίγνεσθαι.

Τελικά το να φιλοσοφεί κανείς είναι μια πολύ, μα πάρα πολύ προσωπική υπόθεση. Όμως η ανάγκη για επικοινωνία, για επιβεβαίωση, για “επικύρωση” των απόψεων του φιλοσόφου από τους συνανθρώπους του τον αναγκάζουν να φιλοσοφεί μέσα στην γλώσσα της επικρατούσας κουλτούρας της εποχής του. Μήπως θα πρέπει να το παρακάνει και να αγνοήσει εντελώς την εποχή του επειδή βλέπει πολύ πιο μακριά απο αυτήν; Ίσως εάν είναι ένας υπερ-άνθρωπος όπως ήταν ο Nietzsche να μην αποτελεί ύβρις κάτι τέτοιο …

Όμως η δική μου η αρχή είναι η αρμονία, το “Παν Μέτρον Άριστον”, η χρυσή τομή, το μέτρο. Επομένως έχοντας επίγνωση της μετριότητάς μου, της χρησιμότητας αλλά και της αναγκαιότητας του μέτρου, θα προσπαθήσω να διατηρήσω μια ισορροπία ανάμεσα στην φλόγα που καίει για το άλλο και το ετούτο. Θα προσπαθήσω όσο μπορώ και όποτε μπορώ να γίνομαι κατανοητός χωρίς να χάνω εντελώς την δυνατότητά μου για αυτο-έκφραση.

Επομένως ας μην περιμένει ο αναγνώστης εδώ να γνωρίσει τις μεγάλες αλήθειες, τις αιώνιες αλήθειες ή πολύ χειρότερα κάποια πιστεύω πιο ορθολογικά - άρα και πιο πιστευτά - αλλά εξίσου καθολικά από εκείνα που μας παρέχουν ακόμη σήμερα οι διάφορες θρησκείες.

Οι απόψεις είναι εντελώς προσωπικές και κατατίθενται για επικύρωση ή απόρριψη με σκοπό την επικοινωνία, την αντ-αλλαγή ανάλογων απόψεων, την δημιουργία προβληματισμού και διαλόγου. Βέβαια ίσως ο αναγνώστης βοηθήσει μέσα από τον διάλογο να δημιουργηθεί ένας νέος δρόμος, μια καινούργια στάση ζωής. Θα ήμουν άραγε εξαιρετικά φιλόδοξος εάν έλπιζα ακόμη και σε μια νέα κουλτούρα; Αλλά όπως είχε πει ο Ηράκλειτος, ο πρώτος φιλόσοφος της ανθρωπότητας (αν και μερικοί θεωρούν τον Πλάτωνα),

Εάν δεν ελπίζει κανείς πως θα βρει το ανέλπιστο;

Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που αποσκοπεί στο να βρεθεί το ανέλπιστο, εκείνος ο κοινός τόπος όπου μαζεύονται όλες οι αλήθειες και συν-υπάρχουν αρμονικά. Γιατί λέμε τόπος και γιατί χρησιμοποιώντας τον πληθυντικό εννοούμε πως υπάρχουν τόσες πολλές αλήθειες; Δεν είναι μια η αλήθεια; Και αυτό είναι ένα δύσκολο φιλοσοφικό θέμα. Θα δούμε εάν υπάρχουν πολλές ή μια αλήθεια εφόσον αρχίσουμε τον φιλοσοφικό μας αγώνα. Γιατί για αγώνα πρόκειται, όπως όλα τα συμβαίνοντα στην ζωή.

Ο τόπος έχει το νόημα της συλλογής των διαφόρων αληθειών που βρίσκει ή δημιουργεί ο άνθρωπος, πολλές από αυτές αντίθετες μεταξύ τους ίσως ακόμη και αντιφατικές! Οι αλήθειες των διαφόρων επιστημών, των τεχνών όπως η ποίηση και η λογοτεχνία, οι ιστορικές αλήθειες, οι πολιτικές αλήθειες και βεβαίως η αλήθεια της φύσης έρχονται όλες μαζί στον κοινό τόπο της φιλοσοφίας να ανταγωνισθούν η μια την άλλη και τελικά γιατί όχι να συμβιώσουν.

Η αποστολή της – δικής μας – φιλοσοφίας είναι να κάνει τις αλήθειες να συμβιώσουν στον κοινό της τόπο. Μια ανέλπτιση αποστολή πράγματι! Γι αυτόν ακριβώς το λόγο ελπίζουμε σε αυτή, γι αυτό ακριβώς και πρέπει να πιστεύουμε στην φιλοσοφία.

Τελικά φιλοσοφούμε γιατί ελπίζουμε στο ανέλπιστο!

Αυτό άλλωστε μας είχε διδάξει ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος, ο Ηράκλειτος. Βλέπετε όταν το έλεγε αυτό ο μέγας φιλόσοφος μάλλον είχε κατά νου ένα υπαρκτό ανέλπιστο που ήταν τόσο αληθινό ώστε να φαίνεται εντελώς ανέλπιστο!

Όλα όμως πρέπει να ξεκινήσουν με την ερώτηση.

Διότι τι θα ήταν η φιλοσοφία, η ανθρώπινη νόηση, η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου χωρίς την ερώτηση;



4 Comments:

At 2:32 π.μ. EEST, Blogger mickey said...

Εγώ πάντως Mirage θα σου κάνω σχόλιο και μάλιστα χρησιμοποιώντας κάτι που στο "άλλο" blog όχι μόνο παρεξηγήθηκε, αλλά και χλευάστηκε (δυστυχώς και από εκείνους που δεν περίμενα).

Για μένα, το μεγαλύτερο "πρόβλημα" ή εμπόδιο της "φιλοσοφίας" είναι η αυτο-αναφορικότητά της και η έλλειψη "πρακτικής". Θα ήταν πολύ ενδιαφέρον να παρακολουθούσαμε το "σχηματισμό" φιλοσοφικών στοχασμών σε έναν άλλο "εγκέφαλο", ακόμα και πέραν του ανθρώπινου. Ή να πειραματιζόμασταν με άλλα σχήματα "λογικής" και "συμπερασμού" για να δούμε σε τι είδους "αποτελέσματα" θα καταλήγαμε (κάτι που γίνεται σε περιορισμένο επίπεδο με τεχνολογίες knowledge engineering).

Κάποιοι συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας τοποθέτησαν άλλα "όντα", σαφώς ανώτερα (με κάποια κριτήρια, κυρίως τεχνολογικά) από μας, τα οποία είτε μας "δημιούργησαν" και μας "επιβλέπουν" (Arthur Clarck - 2001: A Space Odyssey) είτε έρχονται σε επαφή μαζί μας και ανατρέπουν βασικές "δοξασίες" μας, εγείροντας όμως νέα ερωτήματα (Contact).

Κάποιοι άλλοι προσπάθησαν από τη δεκαετία του '60 να δημιουργήσουν "Τεχνητή Νοημοσύνη" (με την έννοια του Strong A.I.) με διάφορες τεχνικές (λιγότερο ή περισσότερο "επιτυχημένες"). Αν και οι "υψηλές προσδοκίες" διαψεύστηκαν, δημιουργήθηκαν αρκετά spin-offs, τα οποία σε "ταπεινές" εφαρμογές κάνουν ...θαύματα.

Νομίζω πως όταν θα έρθουμε σε επαφή με έναν "ισάξιο" ή "ανώτερο" εγκέφαλό μας (είτε "εξωγενή" είτε "κατασκευασμένο" από μας), η φιλοσοφία θα αλλάξει για πάντα. Αυτός ο "παράγοντας", που για χιλιετίες ούτε καν είχαν διανοηθεί οι απανταχού φιλόσοφοι (αν και αρκετοί άφηναν ανοιχτό το ενδεχόμενο για άλλα, "θεϊκά" όντα ή "κόσμους ιδεών", χωρίς όμως να διαθέτουν το σημερινό επιστημονικό και τεχνολογικό υπόβαθρο), νομίζω πως θα κάνει τη μεγάλη διαφορά.

Σίγουρα δε θα λύσει όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα, ίσως εγείρει και νέα ζητήματα, αλλά σίγουρα θα μας φέρει ένα βήμα πιο κοντά στο μακρύ δρόμο της αναζήτησης της όποιας "αλήθειας".

Περιμένω αρκετά "διαφωτιστικά" και από τη Neuroscience και τις προσομοιώσεις εγκεφάλων που θα αρχίσουμε να επιχειρούμε οσονούπω.

Πιστεύω πως η εποχή μας, πέρα από τις γνωστές "τεχνολογικές" επαναστάσεις, θα φέρει και μια νέα άνθιση στη φιλοσοφία. Ακόμα και η σταδιακή αντικατάσταση του ανθρώπινου εργατικού δυναμικού από μηχανές (παρά τις αναταράξεις που μάλλον επιφέρει στη "μεταβατική" περίοδο), θα μας δώσει περισσότερο χρόνο να το "φιλοσοφήσουμε" περισσότερο

Ακόμα κι αν δεν είμαστε "ειδικοί".

 
At 9:33 μ.μ. EEST, Blogger ΦΑΝΤΙ said...

Τις εξελίξεις που σκιαγραφείς τις παρακαλουθώ και εγω αλλά είμαι εξαιρετικά επιφυλακτικός.'

Δεν πιστεύω ότι θα προλάβουμε... επιστήμονες της A.I. και στοχαστες όπως ο Kurzweil (δες το link του στο blog μου) εκτιμούν υπερᾱισιόδοξα πως μέχρι το 2050 θα έχει γίνει πραγματικότητα αυτό που λες.

Η υπολογιστική δύναμη θα δώσει την δυνατότητα σε μη βιολογικές μηχανές και τεχνολογίες (νανο-τεχνολογίες) να ξεπεράσουν σε ευφυία τον άνθρωπο.

Δεν έχω διαβάσει το νέο του βιβλίο
ακόμη (http://singularity.com/)αλλά δεν πιστεύω να είναι πολύ διαφορετικό απο το προηγούμενο The age of spirituall machines

 
At 2:17 μ.μ. EET, Blogger Γουφ said...

Αγαπητέ Mirage γράψατε κάτι που με ενθουσίασε:
"Η φιλοσοφία είναι η κορύφωση της ανθρώπινης διανόησης, του ανήσυχου πνεύματος, του ανθρωπίνου στοχασμού, της κατάπληξης απέναντι στο γίγνεσθαι."
Αυτή η κατάπληξη είναι η βαθιά φιλοσοφική στάση. Το θέσατε υπέροχα, μπράβο!
Θυμάμαι που είχα διαβάσει ένα περιστατικό από τη ζωή του Σωκράτη. Όταν λοιπόν ο Σωκράτης υπηρετούσε ως στρατιώτης σ' ένα στρατόπεδο των Αθηναίων σε κάποιο Κυκλαδίτικο νησί (δε θυμάμαι ποιο, κάποια στιγμή εκεί που περπατούσε κοντοστάθηκε και έμεινε όρθιος με το κεφάλι προς τα πάνω για πάνω από 24 ώρες. Πολλοί άρχισαν να αναρωτιούνται τι συμβαίνει ώσπου ένας τους έδωσε την απάντηση:"κυνηγάει μιαν ιδέα".
Μόνο μέσα από αυτή την κατάπληξη που περιγράψατε μπορεί κανείς να φιλοσοφήσει ή παραμείνει όρθιος σε μια τέτοια άβολη στάση, σε μια κατάσταση αφαίρεσης.

 
At 10:18 μ.μ. EET, Blogger ange-ta said...

Μόνο τότε θα ευτυχίσουν οι λαοί, όταν οι βασιληάδες φιλοσοφήσουν και οι φιλόσοφοι βασιλέψουν!

 

Δημοσίευση σχολίου

<< Home