Γιατί να φιλοσοφίσουμε;

Η φιλοσοφία αποτελεί για τους περισσότερους ανθρώπους το περισσότερο μια πολυτέλεια που απαιτεί πολύ ελεύθερο χρόνο για να ασχοληθεί κανείς σοβαρά μαζί της, και το λιγότερο μια ανοησία όπου κάποιος εάν ασχοληθεί μαζί της κινδυνεύει να χάσει το λιγοστό μυαλό που του έχει απομείνει …

Γιατί λοιπόν να φιλοσοφήσουμε και “Τι είναι αυτό που αποκαλούμε φιλοσοφία;” Μπορούν όλοι οι άνθρωποι να φιλοσοφήσουν ή μήπως η φιλοσοφία είναι μια ενασχόληση για λίγους “ικανούς” που “μπορούν” να σκέφτονται “αφαιρετικά”; H απάντηση στην τελευταία αυτή ερώτηση έρχεται άμεσα και σχεδόν με αφοπλιστική ειλικρίνεια: Μα ΟΛΟΙ οι φυσιολογικοί (που δεν έχουν κάποια σοβαρή φυσική ή “ψυχική” διαταραχή) άνθρωποι μπορούν εκ κατασκευής να σκέφτονται αφαιρετικά! Αυτό δεν είναι άλλωστε η νόησή μας, η ικανότητά μας για αφαιρετική σκέψη;

Έτσι δεν υπάρχει καμία άλλη δυσκολία για την φιλοσοφική μας ενασχόληση πέρα από την πολυπλοκότητα του Κόσμου και την ηλικία μας! Καλά γιατί την ηλικία μας θα ρωτήσει κάποιος; Μα επειδή το να φιλοσοφήσει κανείς σημαίνει να θέσει ερωτήματα όπως:

• Γιατί υπάρχει ο άνθρωπος, ποια η αξία του;
• Ποιο είναι το νόημα της ζωής; Ποιο το νόημα της ύπαρξης;
• Γιατί πεθαίνει ο άνθρωπος;
• Τι είναι αλήθεια και τι ψέμα; Μπορούμε να γνωρίσουμε την αλήθεια και πως;
• Υπάρχει μια ουσία του Κόσμου και ποια είναι αυτή;
• Τι είναι ύλη, ποια είναι η φύση της;
• Τι είναι αγάπη;

Τα ερωτήματα με τα οποία καταπιάνεται η φιλοσοφία ίσως για τους περισσότερους να είναι τόσο απλοϊκά ώστε αρχικά οι απαντήσεις να φαίνονται προφανείς. Και όμως δεν είναι! Απλά έχουμε ήδη αφομοιώσει (συνειδητά ή υποσυνείδητα) αρκετές απαντήσεις σε όλα αυτά τα ερωτήματα, απαντήσεις που έχει ήδη δώσει ο πολιτισμός μας και έχουν ενσωματωθεί μέσω της κουλτούρας στην γραμματική της γλώσσας μας. Γι αυτό παίζει ρόλο η ηλικία!

Για ένα μικρό παιδί όλη η ύπαρξη αποτελεί ένα μυστήριο! Κάθε εκδήλωση της ζωής για το μικρό παιδί αποτελεί και μια αποκάλυψη καθώς ανακαλύπτει τις επαναλήψεις της ημέρας-νύκτας και τις βεβαιότητες ότι τα σκυλιά γαυγίζουν και καμιά φορά δαγκώνουν κιόλας. Αυτές τις βεβαιότητες έρχεται ο φιλόσοφος να αμφισβητήσει, δραστηριότητα που γίνεται από ανθρώπους-παιδιά που συνεχίζουν να αντικρίζουν σαστισμένοι το μυστήριο της ζωής!

Μερικοί θα πουν πως την φιλοσοφία την απασχολούν όλα τα θέματα της ύπαρξης και πως δεν αφήνει τίποτε αναπάντητο … Και όμως βασικά η φιλοσοφία δεν αφήνει τίποτε ανερώτητο! Πολλές είναι οι απαντήσεις που έχουν δοθεί σε πληθώρα ερωτημάτων, πράγματι. Μάλιστα οι απαντήσεις είναι τόσο πολλές και διαφορετικές ώστε να έχει δημιουργηθεί η εντύπωση πως κάθε πολιτισμός σε δεδομένες ιστορικές στιγμές, παρήγαγε την φιλοσοφία που του ταίριαζε. Και μάλλον έτσι ακριβώς είναι!

Επομένως όταν αναφερόμαστε στην φιλοσοφία δεν μιλάμε για καθολικές απαντήσεις ούτε καν για απαντήσεις γενικής αποδοχής! Τέτοια είναι η ελευθερία πνεύματος που χαρακτηρίζει την φιλοσοφία. Η φιλοσοφία είναι η κορύφωση της ανθρώπινης διανόησης, του ανήσυχου πνεύματος, του ανθρωπίνου στοχασμού, της κατάπληξης απέναντι στο γίγνεσθαι.

Τελικά το να φιλοσοφεί κανείς είναι μια πολύ, μα πάρα πολύ προσωπική υπόθεση. Όμως η ανάγκη για επικοινωνία, για επιβεβαίωση, για “επικύρωση” των απόψεων του φιλοσόφου από τους συνανθρώπους του τον αναγκάζουν να φιλοσοφεί μέσα στην γλώσσα της επικρατούσας κουλτούρας της εποχής του. Μήπως θα πρέπει να το παρακάνει και να αγνοήσει εντελώς την εποχή του επειδή βλέπει πολύ πιο μακριά απο αυτήν; Ίσως εάν είναι ένας υπερ-άνθρωπος όπως ήταν ο Nietzsche να μην αποτελεί ύβρις κάτι τέτοιο …

Όμως η δική μου η αρχή είναι η αρμονία, το “Παν Μέτρον Άριστον”, η χρυσή τομή, το μέτρο. Επομένως έχοντας επίγνωση της μετριότητάς μου, της χρησιμότητας αλλά και της αναγκαιότητας του μέτρου, θα προσπαθήσω να διατηρήσω μια ισορροπία ανάμεσα στην φλόγα που καίει για το άλλο και το ετούτο. Θα προσπαθήσω όσο μπορώ και όποτε μπορώ να γίνομαι κατανοητός χωρίς να χάνω εντελώς την δυνατότητά μου για αυτο-έκφραση.

Επομένως ας μην περιμένει ο αναγνώστης εδώ να γνωρίσει τις μεγάλες αλήθειες, τις αιώνιες αλήθειες ή πολύ χειρότερα κάποια πιστεύω πιο ορθολογικά - άρα και πιο πιστευτά - αλλά εξίσου καθολικά από εκείνα που μας παρέχουν ακόμη σήμερα οι διάφορες θρησκείες.

Οι απόψεις είναι εντελώς προσωπικές και κατατίθενται για επικύρωση ή απόρριψη με σκοπό την επικοινωνία, την αντ-αλλαγή ανάλογων απόψεων, την δημιουργία προβληματισμού και διαλόγου. Βέβαια ίσως ο αναγνώστης βοηθήσει μέσα από τον διάλογο να δημιουργηθεί ένας νέος δρόμος, μια καινούργια στάση ζωής. Θα ήμουν άραγε εξαιρετικά φιλόδοξος εάν έλπιζα ακόμη και σε μια νέα κουλτούρα; Αλλά όπως είχε πει ο Ηράκλειτος, ο πρώτος φιλόσοφος της ανθρωπότητας (αν και μερικοί θεωρούν τον Πλάτωνα),

“Εάν δεν ελπίζει κανείς πως θα βρει το ανέλπιστο;”

Έτσι λοιπόν η φιλοσοφία είναι μια δραστηριότητα που αποσκοπεί στο να βρεθεί το ανέλπιστο, εκείνος ο κοινός τόπος όπου μαζεύονται όλες οι αλήθειες και συν-υπάρχουν αρμονικά. Γιατί λέμε τόπος και γιατί χρησιμοποιώντας τον πληθυντικό εννοούμε πως υπάρχουν τόσες πολλές αλήθειες; Δεν είναι μια η αλήθεια; Και αυτό είναι ένα δύσκολο φιλοσοφικό θέμα. Θα δούμε εάν υπάρχουν πολλές ή μια αλήθεια εφόσον αρχίσουμε τον φιλοσοφικό μας αγώνα. Γιατί για αγώνα πρόκειται, όπως όλα τα συμβαίνοντα στην ζωή.

Ο τόπος έχει το νόημα της συλλογής των διαφόρων αληθειών που βρίσκει ή δημιουργεί ο άνθρωπος, πολλές από αυτές αντίθετες μεταξύ τους ίσως ακόμη και αντιφατικές! Οι αλήθειες των διαφόρων επιστημών, των τεχνών όπως η ποίηση και η λογοτεχνία, οι ιστορικές αλήθειες, οι πολιτικές αλήθειες και βεβαίως η αλήθεια της φύσης έρχονται όλες μαζί στον κοινό τόπο της φιλοσοφίας να ανταγωνισθούν η μια την άλλη και τελικά γιατί όχι να συμβιώσουν.

Η αποστολή της – δικής μας – φιλοσοφίας είναι να κάνει τις αλήθειες να συμβιώσουν στον κοινό της τόπο. Μια ανέλπτιση αποστολή πράγματι! Γι αυτόν ακριβώς το λόγο ελπίζουμε σε αυτή, γι αυτό ακριβώς και πρέπει να πιστεύουμε στην φιλοσοφία.

Τελικά φιλοσοφούμε γιατί ελπίζουμε στο ανέλπιστο!

Αυτό άλλωστε μας είχε διδάξει ο πρώτος Έλληνας φιλόσοφος, ο Ηράκλειτος. Βλέπετε όταν το έλεγε αυτό ο μέγας φιλόσοφος μάλλον είχε κατά νου ένα υπαρκτό ανέλπιστο που ήταν τόσο αληθινό ώστε να φαίνεται εντελώς ανέλπιστο!

Όλα όμως πρέπει να ξεκινήσουν με την ερώτηση.

Διότι τι θα ήταν η φιλοσοφία, η ανθρώπινη νόηση, η ίδια η ύπαρξη του ανθρώπου χωρίς την ερώτηση;