Η Γενοκτονία του Πιγκουίνου – Ιστορικό μιας Εξολόθρευσης

“It might seem that an egg which has succeeded in being fresh has done all that can reasonably be expected of it” [Henry James]

Βιότοποι & Πληθυσμοί Πιγκουίνου Great Auk

Ο Πιγκουίνος Great Auk (Pinguinus Impennis) κατοικούσε στον Αρκτικό ωκεανό και τα βόρεια νερά του Ατλαντικού. Οι αποικίες ήταν μικρότερες στον Ανατολικό Ατλαντικό, πιθανόν εξαιτίας περισσότερο μακρόχρονης εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο εκεί.

Υπήρχαν αποικίες στον Δυτικό Ατλαντικό γύρω από την Ανατολική Ακτή της Newfoundland του Καναδά όπου υπήρξε και το τελευταίο “οχυρό” τους. Στον Ανατολικό Ατλαντικό, ο Πιγκουίνος Great Auks ζούσε στην St. Kilda, Orkney της Ισλανδίας και πιθανόν στην Γροιλανδία.

Τα πουλιά μετανάστευαν νότια και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα ακόμη και στην Φλόριντα. Ο Πιγκουίνος Great Auk ζούσε κυρίως σε ρηχά νερά, παρόμοια με εκείνα των ηπειρωτικών υδάτων της Grand Banks και έρχονταν σε βραχώδη νησιά στην ξηρά μόνο για ζευγάρωμα.

Τα νησιά τους ζευγαρώματος ήταν απόμακρα και συνήθως αρκετά κοντά σε περιοχές πλούσιες σε ψάρια. Είναι γνωστές μόνο 8 περιοχές ζευγαρώματος. Υπήρξαν τουλάχιστον τρία νησιά στην περιοχή Newfoundland κατά την διάρκεια του 15ου και 16ου αιώνα, καθώς επίσης και άλλα νησιά στην άκρη της Νέας Σκωτίας (Nova Scotia) και του Κόλπου της Μασαχουσέτης.

Το νησί Funk Island της περιοχής Newfoundland εμφανίστηκε πρώτη φορά σε χάρτη το 1501 όταν ένας χαρτογράφος, ο Pedro Renel το ονόμασε Y dos Ayes (Το Νησί των Πουλιών), εξαιτίας των τεράστιων αποικιών από razorbills and Πιγκουίνους Great Auk. Ήταν ένας ακατοίκητο, γυμνό βραχώδες νησί μήκους 0,5 μιλίου και πλάτους 0,25. Δεν υπήρχε καθόλου έδαφος ούτε φυτά, αλλά ολόκληρο το νησί καλύπτονταν από εκατομμύρια τόνους κοπριάς, πάχους πολλών μέτρων, που είχαν συσσωρεύει από μιλιούνια πουλιών. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο του ζευγαρώματος, έως και 100.000 ζευγάρια θα πρέπει να συγκεντρώνονταν στο νησί αυτό.

Πριν τον χάρτη του Renel, οι Βίκινγκς είχαν πιθανότατα προσεγγίσει το νησί και υπάρχουν στοιχεία πως οι ιθαγενείς κάτοικοι των γύρω περιοχών κυνηγούσαν και αυτοί τον Πιγκουίνο Great Auk. Το νησί πήρε επίσης το όνομα Isla de Pitigoen (Νησί των Πιγκουίνων) μια και τα πουλιά αυτά ήταν τόσο πολλά, ώστε ένας μικρός αριθμός από άνδρες μπορούσε να σκοτώσει αρκετούς Πιγκουίνους για να γεμίσουν ένα καράβι μέσα σε μισή ώρα.

Από συγκρίσεις με την βιολογία παρόμοιων ειδών, συμπεραίνεται πως ο Πιγκουίνος Great Auk ζευγάρωνε ομαδικά και μάλιστα σε υψηλές πυκνότητες. Εκτιμάται πως τα πουλιά μαζεύονταν στην ξηρά στα μέσα Μαΐου και αναχωρούσαν στο τέλος Ιουνίου. Το μοναδικό αυγό που γεννούσε ετησίως το θηλυκό ήταν πολύ μεγάλο (327 γραμμάρια) και το εκκόλαπταν πιθανότατα μαζί και οι δύο γονείς για 43 ημέρες. Δείγμα του αυγού διατηρείται στο Ipswich Museum, Ipswich, Suffolk, UK.

Ο ενήλικος Πιγκουίνος κυνηγούσε κυρίως ψάρια. Λόγω του μεγάλου του μεγέθους, ο Πιγκουίνος Great Auk ήταν ικανός να βουτά βαθύτερα από άλλα παρόμοια είδη, ήταν ένας εξαιρετικά ικανός κυνηγός ψαριών και μπορούσε να ξεφύγει από τους περισσότερους θηρευτές, εκτός από την Πολική Αρκούδα, τις φάλαινες δολοφόνους και τον άνθρωπο. Η συνεισφορά που έπαιζε στο θαλάσσιο οικοσύστημα παραμένει ακόμη άγνωστη.

Η απαρχή της Εξολόθρευσης

Μέχρι το τέλος του 1400 ο Πιγκουίνος ζούσε ειρηνικά στις Βόρειες θάλασσες, μέχρι που Γάλλοι, Ισπανοί και Πορτογάλοι ψαράδες ανακάλυψαν τα μέρη αναπαραγωγής του, εγκαινιάζοντας έτσι την σφαγής του. Οι ναυτικοί βρήκαν το κρέας τους γευστικότατο και όταν το αλάτιζαν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εφόδιο για το ταξίδι της επιστροφής τους. Οι αποικίες των Πιγκουίνων δέχονταν περιστασιακές επιθέσεις από ναυτικούς και ψαράδες ως εναλλακτική διατροφική λύση, από τον 10ο αιώνα. Όμως αυτό το μικρής έκτασης κυνήγι είχε ελάχιστη επίπτωση στον πληθυσμό τους.

Επίσης οι ιθαγενείς Ινδιάνοι Beothuk κωπηλατούσαν μέχρι το Νησί Funk Island για να μαζέψουν τα αυγά τους. Οι ιθαγενείς κάτοικοι του Καναδά, που έχουν φυσικά εξολοθρευθεί και αυτοί από τους λευκούς και περισσότερο “πολιτισμένους” συνανθρώπους τους, έπαιρναν μόνο τα πουλιά που είχαν πραγματικά ανάγκη, δηλαδή όσα χρειάζονταν για τροφή, αφήνοντας τον πληθυσμό σε υγιή κατάσταση. Οι ιθαγενείς δηλαδή διατηρούσαν για αιώνες μια υγιή και βιώσιμη σχέση με τους Πιγκουίνους.

Τα αρχεία που καταγράφουν μαζικές εξολοθρεύσεις Πιγκουίνων Great Auk στις ακτές του Newfoundland ξεκινούν από το 1497 όταν Γαλλικά αλιευτικά πλοία ταξίδευαν αναζητώντας μπακαλιάρο στην περιοχή.

Το 1534, ο Jacques Cartier επισκέφτηκε το νησί Newfoundland. Το πλήρωμά του γέμισε δύο καράβια με Πιγκουίνους σε λιγότερο από μισή ώρα και κάθε πλοίο αλάτισε έξι βαρέλια γεμάτα με κρέας πουλιών. Ο καπετάνιος Mood είχε το ρεκόρ συλλογής 100.000 αυγών σε μια μόνο ημέρα.

Το 1629, ο Βρετανός καπετάνιος και κυβερνήτης της Newfoundland Richard Whitbourne, που είχε σταλεί από την Βασιλική οικογένεια για να αποικήσει τα νησί, έγραψε στο “Διάλεξη και Ανακάλυψη του Newfoundland” σε μια προσπάθεια να προσηλυτίσει και άλλους για τον εποικισμό του:

“Αυτοί οι Πιγκουίνοι είναι τόσο μεγάλοι όσο οι χήνες ... και πολλαπλασιάζονται τόσο ασταμάτητα πάνω σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο νησί ώστε οι άνδρες τους οδηγούν μέσω μιας σανίδας πάνω στο πλοίο κατά εκατοντάδες, σαν ο Θεός να έκανε τόσο αθώο αυτό το πλάσμα ώστε να γίνει ένα θαυμαστό όργανο της επιβίωσης του ανθρώπου”

Ο προσεκτικός παρατηρητής θα διαπιστώσει πως το κείμενο, είναι αφιερωμένο

“To The High And Mighty Prince James, By The Grace Of God, King of Great Britain, France and Ireland, Defender of the Faith, & Country”

Επίσης από το ίδιο το κείμενο φαίνεται πως η επικρατούσα χριστιανική αντίληψη περί της προσφοράς των ειδών από τον Θεό προς τους ανθρώπους ήταν αδιαμφισβήτητη!

Η σφαγή γινόταν το καλοκαίρι στα νησιά όπου ζευγάρωναν, μια και τα πουλιά περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στην θάλασσα, όπου εύκολα μπορούσαν να ξεφύγουν από τα πλοία. Κάθε σφαγιασμένο θηλυκό σήμαινε και ένα λιγότερο μωρό για το είδος τους! Έτσι μέχρι τα μέσα του 1700, είχαν απομείνει ελάχιστοι Πιγκουίνοι για να κάνουν το κυνήγι αξιόλογο, αλλά οι ντόπιοι κάτοικοι βρήκαν έναν άλλο τρόπο να βγάλουν χρήματα συλλέγοντας τα αυγά τους!

Η Βιομηχανία Φτερών

Αν και ο Πιγκουίνος Great Auk κυνηγήθηκε για το κρέας του και τα αυγά του, δεν ήταν παρά μόνο όταν τα πουλιά έτυχαν της προσοχής της βιομηχανίας φτερών, όπου άρχισε η μαζική τους εξολόθρευση. Γύρω στα 1760, η προμήθεια πούπουλων και φτερών για πουπουλένια κρεβάτια εξαντλήθηκε εξαιτίας του υπερβολικού κυνηγιού των χηνών “Eider” (Eider Ducks) και την ολοκληρωτική καταστροφή των βιοτόπων ζευγαρώματος κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Βόρειας Αμερικής.

Ο χρόνος και ο τόπος όπου ο Πιγκουίνος Great Auk ερχόταν στην ξηρά ήταν προβλέψιμοι και τακτικοί. Οι έμποροι φτερών έστειλαν αποστολές στους βιοτόπους ζευγαρώματος των Πιγκουίνων Great Auk και τα πουλιά σφαγιάσθηκαν σε μαζική κλίματα. Επρόκειτο για γενοκτονία! Το 1728 ο θαλασσόλυκος John Seller έγραψε:

“you may know when you are upon the Bank by the great quantity of birds ... none are to be minded so much as the Pengwins [sic], for these never go without [beyond] the Bank, as the others do”

Έτσι αυτή η προβλεψιμότητα οδήγησε το είδος στην πτώση του όταν η βιομηχανία φτερών ασχολήθηκε μαζί του. Κατά την διάρκεια της εποχής ζευγαρώματος, δεκάδες χιλιάδες από πουλιά σφαγιάζονταν στο ένα μέρος του νησιού, τα αυγά τους είτε καταστρέφονταν ή συλλέγονταν. Στην άλλη άκρη του νησιού, εκατοντάδες χιλιάδες άλλα αρνούνταν να εγκαταλείψουν τις φωλιές τους και τα αυγά τους. Αυτή η αφοσίωσή τους στο μοναδικά πολύτιμο αυγό τους τα έκανε εύκολη λεία για την βιομηχανία φτερών. Μέχρι τον 18ο αιώνα, οι Πιγκουίνοι του νησιού Funk Island είχαν σφαγιασθεί μαζικά για τα όμορφα μαύρα πούπουλά τους τα οποία ήταν "μαλακά και απαλά σαν μαύρο μετάξι ". Τα πούπουλα αυτά ήταν τα απαραίτητα αξεσουάρ μόδας (sic) της εποχής για καπέλα και ρούχα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Μέχρι το 1810, το νησί Funk Island ήταν το μόνο που απέμενε με Πιγκουίνους. Συνολικά, εκτιμάται πως είχαν απομείνει μόνο περίπου 100.000 ενήλικα ζευγάρια του Πιγκουίνου Great Auk, ικανά για αναπαραγωγή. Η βιομηχανία φτερών και μόδας δεν είχε πάρει το μάθημά της από την υπερθήρευση των χηνών “Eider”! Το μόνο που έβλεπαν - όπως ο Σκρούτζ – ήταν κέρδη, περισσότερα κέρδη! Ποιος ξέρει τι σκέπτονταν για την πιθανή εξαφάνιση των Πιγκουίνων και των καταπληκτικών τους φτερών που θα μπορεί να οδηγούσε σε κατάρρευση των επιχειρήσεών τους!

Οι αποστολές των εμπορικών επιχειρήσεων φτερών γύριζε κάθε άνοιξη στους βιότοπους ζευγαρώματος μέχρι να σκοτώσουν και τον τελευταίο Πιγκουίνο. Έτσι το νησί πήρε το σύγχρονο όνομά του από την μελαγχολία (Funk ή αλλιώς “φόβος”) της βιομηχανίας φτερών!

Ενώ αυτά συνέβαιναν στον Καναδά, στην Ευρώπη, οι Πιγκουίνοι Great Auk συνέχιζαν να πολλαπλασιάζονται γύρω από την ακτή της Ισλανδίας. Ένα σημαντικό καταφύγιό τους υπήρχε ακόμη στην περιοχή Geirfuglasker ("Βράχοι των Auk "), μια σειρά από βραχονησίδες έξω από την παραλία της Ισλανδίας. Τα πλοία που προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τις νησίδες Geirfuglasker διακινδύνευαν να τσακιστούν στα επικίνδυνα βράχια. Ωστόσο, η μεγάλη αποφασιστικότητα των συλλεκτών εκδηλώθηκε όταν ακόμη και αυτές οι εξαιρετικά επικίνδυνες νησίδες λεηλατήθηκαν. Πάντως η καταστροφή που έγινε, δεν ήταν στο βαθμό και την έκταση της λεηλασίας του νησιού Funk Island από την οργανωμένη βιομηχανία φτερών.

Μόνο πενήντα Πιγκουίνοι Great Auk σκοτώθηκαν στα χρόνια μετά το 1830, ενδεικτικό το πόσο λίγοι Πιγκουίνοι είχαν πλέον απομείνει. Καθώς οι αριθμοί του πληθυσμού τους λιγόστευαν, η εμπορική αξία για τους συλλέκτες μεγάλωνε! Έτσι, αναπόφευκτα, η τελευταία σελίδα στην μακρόχρονη ιστορία τους γράφτηκε από τους διευθυντές των μουσείων και άλλους συλλέκτες!

Οι συλλέκτες, τα μουσεία και το οριστικό τέλος

Ενώ το κυνήγι από την βιομηχανία φτερών ευθύνεται για την μαζική τους εξολόθρευση, το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε από τους φυσιολάτρες (sic)! Τα Μουσεία και οι ζωολογικοί κήποι πλήρωναν πολύ υψηλά ποσά για σπάνια είδη. Παρόλο που οι Πιγκουίνοι αποτελούσαν απαραίτητο αξιοθέατο για τους ζωολογικούς κήπους, ήταν υποχρεωμένοι να τους αντικαθιστούν συχνά μιας και η ζωής τους ήταν σύντομη λόγω της έλλειψης γνώσεων πώς να τους φροντίσουν!

Επίσης, ένας ταριχευμένος Πιγκουίνος Great Auk αποτελούσε ένα απαραίτητο εκθεσιακό δείγμα για οποιαδήποτε αξιοπρεπές μουσείο (sic) ...


Εκπρόσωποι των μουσείων (διευθυντές, φυσιοδίφες, επιστήμονες) αλλά και επώνυμοι – πλούσιοι πολίτες, διέδωσαν πως θα πλήρωναν μεγάλα ποσά, αγωνιώντας για το ότι το είδος μπορεί να εξαφανίζονταν από το πρόσωπο της γης, πριν αυτοί αποκτούσαν ένα αυγό ή ταριχευμένο δείγμα για την συλλογή τους! Αυτοί λοιπόν επιδόθηκαν σε μια κυνηγητική φρενίτιδα για να συλλέξουν και κατηγοριοποιήσουν δείγματα από τα πουλιά και τα αυγά τους ως μέρος των συλλογών τους!

Οι δυο τελευταίοι Πιγκουίνοι Great Auk

Η τελευταία πράξη στο δράμα στο Πιγκουίνου Great Auk είναι εξαιρετικά καλά τεκμηριωμένη και καταγεγραμμένη. Ένας συλλέκτης αυγών, ονόματι Carl Siemsen, προσέλαβε το 1844 τους Jon Brandsson, Sigurdr Islefsson και Ketil Ketilsson να του φέρουν μερικά ακόμη δείγματα από την βραχονησίδα Eldey. Σύμφωνα με τον ιστορικό του 19ου αιώνα Symington Grieve:

“Καθώς οι άνδρες σκαρφάλωσαν στα βράχια είδαν δυο Πιγκουίνους να κάθονται ανάμεσα σε πολυάριθμα άλλα πουλιά και αμέσως άρχισαν να τα κυνηγούν. Οι Πιγκουίνοι δεν τόλμησαν να προβάλουν καθόλου αντίσταση αλλά άρχισαν αμέσως να τρέχουν κατά μήκος του απότομου βράχου με τα ράμφη τους υπερυψωμένα και τα φτερά τους κάπως ανοιχτά. Δεν έβγαλαν κάποια κραυγή αλλά κινήθηκαν με τα μικρά τους βήματα, τόσο γρήγορα όσο θα μπορούσε να περπατήσει ένας άνθρωπος. Ο Jon Brandsson, απλώνοντας τα χέρια του οδήγησε ένα από αυτά σε μια γωνία όπου το αποτελείωσε γρήγορα. Ο Siguror Islefsson και ο Ketil Ketilsson κυνήγησαν το δεύτερο και ο πρώτος το άρπαξε ελάχιστη απόσταση πριν την άκρη ενός βράχου, υπερυψωμένο πάνω από ένα βάραθρο μερικές οργιές από το νερό που βρίσκονταν αμέσως από κάτω. Ο Ketil επέστρεψε στην πλαγιά απ’ όπου είχαν ξεκινήσει τα πουλιά και είδε ένα αυγό να βρίσκεται πάνω σε μια πλάκα από λάβα, το οποίο γνώριζε πως είναι αυτό Πιγκουίνου. Το σήκωσε ψηλά αλλά το βρήκε σπασμένο και το άφησε πάλι κάτω. Είναι αμφίβολο εάν υπήρχε άλλο αυγό εκεί γύρω. Όλο αυτό το γεγονός πήρε λιγότερο χρόνο απ’ όσο χρειάζεται για να το περιγράψει κανείς”

Έτσι οι Brandsson και Islefsson σκότωσαν τους τελευταίους δύο Πιγκουίνους. Σύμφωνα με μερικούς, οι ψαράδες βρήκαν το τελευταίο ζωντανό αυγό ήδη σπασμένο (από ποια αιτία άραγε;;;), ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως το έσπασαν από την αηδία τους (καχεκτικό; μικρό; Βρώμικο;).

Αλλά αυτό δεν ήταν όλο! Το 1832, ένα αυτό Πιγκουίνου δημοπρατήθηκε για £15 15s σχεδόν διπλάσια απ’ ότι ο ετήσιος μισθός ενός εξειδικευμένου εργάτη (£9 10s). Το 1894, ένα αυγό πουλήθηκε για £315, ενώ το μέσο ετήσιο εισόδημα ήταν £83. Το 1898 ένα δέρμα Πιγκουίνου μαζί με το αυγό του έπιασε £630 (£50,000 το σημερινό ισοδύναμο).

Τα αυγά των Πιγκουίνων Great Auk αποτελούσαν σύμβολα κύρους και μάλιστα ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες της εποχής είχε στην ιδιοκτησία του εννέα. Μετά τον θάνατό του διέρρευσε μια φήμη πως η οικογένειά του σκόπευε να πουλήσει τα αυγά, προκαλώντας έναν σύντομο πανικό στην εξειδικευμένη αγορά των σπάνιων αυγών! Για να σταματήσει την καιροσκοπία, η οικογένεια αναγκάστηκε να δημοσιεύσει ανακοίνωση στις εφημερίδες της εποχής πως δεν είχαν καμία απολύτως πρόθεση να πουλήσουν τα αυγά!

Ένα άρθρο στο σατυρικό περιοδικό “Punch” στις 24 Μαρτίου 1888 περιέγραφε την πώληση του αυγού:

“Και πάλι το χρυσό αυγό – ακόμη ένα – άλλο ένα αυγό του Πιγκουίνου Great Auk εμφανίστηκε σε δημοπρασία για να “χτυπηθεί” και πάλι, χωρίς να σπάσει ευτυχώς, ευπαθές στην περιέργεια όπως ήταν ώστε να βρεθεί κάτω από το σφυρί. Ο Κος Stevens από την King Street, Covent Garden, πούλησε ένα εξαιρετικό αυγό του Πιγκουίνου για £225...”

Το 1857, 13 χρόνια μετά τον σφαγιασμό στο Eldey, ο Johannes Ιapetus Steenstrup, Καθηγητής ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης δημοσίευσε μια οριστική αναφορά για την κατάσταση του Πιγκουίνου Great Auk. Παρόλη την εξοντωτική του έρευνα, δεν βρήκε καθόλου ίχνη από επιζώντες αποικίες πουλιών στις αρκτικές περιοχές ή αλλού.

Ωστόσο, οι ορνιθολόγοι συνέχισαν να αναζητούν τον Πιγκουίνο ελπίζοντας μάταια πως κάποια αποικία θα υπήρχε κάπου. Ακόμη και μέχρι το 1945, έναν ολόκληρο αιώνα μετά την εξόντωσή του, ο Πιγκουίνος Great Auk, μνημονεύονταν ως ζωντανός στους καταλόγους μερικών οδηγών για πτηνά. Τέτοια ήταν η πίστη των ανθρώπων πως ήταν αδύνατο να εξαφανισθεί κάποιο είδος ζώου, μια και προνοούσε γι αυτά ο πανάγαθος Θεός...

Ό,τι έχει απομείνει πλέον σήμερα από τον Πιγκουίνο Great Auk, είναι 78 δέρματα (τα περισσότερα από το Eldey), 24 πλήρεις σκελετοί, 2 συλλογές από διατηρημένα εσωτερικά όργανα και περίπου 75 αυγά. Αυτά είναι τα μόνα απομεινάρια από τα εκατομμύρια των Πιγκουίνων Great Auk που έζησαν κάποτε στον Βόρειο Ατλαντικό!

Τα ταριχευμένα σώματα των δυο τελευταίων Πιγκουίνων που σκοτώθηκαν στο νησί Eldey διατηρούνται στο Βασιλικό Μουσείο της Κοπεγχάγης. Το 1971, το Εθνικό Μουσείο Ιστορίας της Ισλανδίας πλήρωσε £9,000 για ένα ταριχευμένο Πιγκουίνο. Μάλιστα ήταν διατεθειμένο να πληρώσει μέχρι και £20,000, εάν ήταν αναγκαίο, για να αποκτήσει ένα δείγμα.

Αποτελεί ειρωνεία πως η χώρα στην οποία δολοφονήθηκε ο τελευταίος Πιγκουίνος ήταν διατεθειμένη να πληρώσει τόσο πολλά χρήματα για να φέρει πίσω το πτώμα του Πιγκουίνου που ζούσε κάποτε εκεί σε υπεράριθμες ποσότητες.

Εντούτοις, σήμερα υπάρχουν σημαντικές ελπίδες πως τα διατηρημένα δείγματα μπορούν να δώσουν αρκετό DNA ώστε να πετύχουν οι προσπάθειες κλωνοποίησης.

Η μακροσκελής παρουσίαση του ιστορικού της εξολόθρευσης του Πιγκουίνου Great Auk, αποσκοπεί απο την μια να διαλύσει οποιεσδήποτε αμφιβολίες υπάρχουν για τα ανθρωπογεννή αίτια της εξαφάνισης των ζωών, και απο την άλλη να μας βοηθήσει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για τα αίτια.

Οι σκέψεις μας με βάση το ιστορικό αυτό θα παρουσιασθούν στο επόμενο post. Μέχρι τότε υπομονή ...

Ο Πιγκουίνος – Είδη & Φυσιολογία

Προέλευση του Ονόματος

To όνομα "Πιγκουίνος" δόθηκε αρχικά σε ένα πουλί που ονομάζεται Great Auk

Ο Πιγκουίνος “Great Auk” είναι ένα εξολοθρευμένο πουλί, σύμβολο της καταστροφής της γης από τον άνθρωπο και όλων των μορφών ζωής της.

Η τελευταία πιστοποιημένη θέαση του είδους αυτού έγινε στα Νησιά Fire κοντά στις ακτές του Ακρωτηρίου Reykjanes, Ισλανδία, στις 3 Ιουνίου 1844. Τότε το τελευταίο ζευγάρι ενήλικων Πιγκουίνων Great Auks πιάστηκε την στιγμή που εκκόλαπταν το νεογέννητό τους και σκοτώθηκαν από συλλέκτες! Εκείνο ήταν και το τελευταίο αυγό που εναποτέθηκε ποτέ από αυτό το είδος. Τα εσωτερικά όργανα των δυο αυτών τελευταίων Πιγκουίνων διατηρούνται
στην Κοπεγχάγη.

O Πιγκουίνος Great Auk ζούσε κάποτε στην περιοχή του Βόρειου Ατλαντικού, στην οποία ήταν “ντόπιο”. Ήταν ένα πουλί με μαύρο φτέρωμα στην πλάτη και λευκό φτέρωμα στο στήθος του, ένα πουλί που δεν πετούσε. Έφθανε περί τα 70 cm ύψος και τα 5 κιλά βάρος.

Τα φτερά στο πλαϊνό μέρος του κεφαλιού, σαγόνι και λαιμό ήταν σκούρο καφέ με και υπήρχε μια μεγάλο λευκή κηλίδα μπροστά από κάθε μάτι. Τα πόδια ήταν μαύρα και τα μάτια σκούρα καφέ.

Όταν εξερευνητές άρχισαν να ερευνούν τους νότιους ωκεανούς, ανακάλυψαν περισσότερα πουλιά που έμοιαζαν με τον βόρειο "Πιγκουίνο" οπότε τους ονόμασαν και αυτούς Πιγκουίνους (όνομα που διατηρούν μέχρι σήμερα).

Η ίδια η λέξη “Πιγκουίνος” έχει αμφίσημη προέλευση. Αρχικά φαίνεται να σήμαινε “ο παχύς” στα Ισπανικά/ Πορτογαλικά αλλά μπορεί και να προέρχεται είτε από την Ουαλική λέξη 'pen gwyn' (λευκό κεφάλι), από την Λατινική 'pinguis' (παχύς) ή από την παράφραση της λέξης 'pin-wing' (pinioned wings) δηλαδή δεμένα φτερά.

Αν και δεν υπάρχουν γραπτά που να το αποδεικνύουν, εκτιμάται πως Πορτογάλοι ναυτικοί είχαν ανακαλύψει τον Δυτικο-Αφρικανικό “Blackfooted” Πιγκουίνο από το 1480. Από την άλλη μεριά, ο Μαγγελάνος πιστώνεται με την πρώτη καταγεγραμμένη ανακάλυψη Πιγκουίνων γύρω στο 1500. Ο Πιγκουίνος του Μαγγελάνου

έχει πάρει το όνομά του, αν και ένα βιβλίο αναφέρει πως στην πραγματικότητα το όνομα δόθηκε από τα Στενά του Μαγγελάνου, στα οποία βρέθηκαν Πιγκουίνοι, και όχι από τον ίδιο τον εξερευνητή.

Εξέλιξη του Πιγκουίνου

Η ιστορική εξέλιξη του Πιγκουίνου είναι ελάχιστα γνωστή, καθώς απολιθώματα Πιγκουίνων είναι εξαιρετικά σπάνια. Το παλιότερο γνωστό απολίθωμα Πιγκουίνου αφορά το είδος “Waimanu”, το οποίο έζησε στην νεώτερη Παλαιόκαινη Εποχή στην Νέα Ζηλανδία, εδώ και 62 εκατ. χρόνια. Παρόλο που δεν ήταν τόσο καλά προσαρμοσμένα στην υδάτινη ζωή όσο οι σύγχρονοι Πιγκουίνοι (που πρωτο-εμφανίσθηκαν στην Ηώκαινη Εποχή εδώ και 40 εκατομμύρια χρόνια), οι Πιγκουίνοι Waimanu ήταν πουλιά που δεν μπορούσαν να πετάξουν, αλλά με κοντά φτερά προσαρμοσμένα για καταδύσεις.

Αυτά τα απολιθώματα αποδεικνύουν πως οι προϊστορικοί Πιγκουίνοι ήταν ήδη ποντοπόροι, κάτι το οποίο μας κάνει να εκτιμούμε πως οι ρίζες τους πιθανότατα βρίσκονται πολύ πριν την εξολόθρευση των δεινοσαύρων, εδώ και 65 εκατομμύρια χρόνια. Ορισμένοι επιστήμονες εκτιμούν πως μερικά Πλωτοπτερίδια που μοιάζουν με Πιγκουίνους μπορεί στην πραγματικότητα να είναι “αδέρφια” των Πιγκουίνων και πως οι Πιγκουίνοι μπορεί να μοιράζονται ένα κοινό πρόγονο με τα Πελεκανόμορφα.

Είδη Σύγχρονου Πιγκουίνου & Βιότοποι

Υπάρχουν σήμερα 17 με 19 γνωστά είδη παγκοσμίως. Αν και όλα τα εναπομείναντα είδη είναι ντόπια στο Νότιο Ημισφαίριο, αντίθετα με την λαϊκή πίστη, δεν βρίσκονται μόνο σε κρύα κλίματα όπως η Ανταρκτική. Στην πραγματικότητα, μόνο λίγα είδη ζουν τόσο νότια. Τρία είδη ζουν στους τροπικούς. Ένα ζει τόσο βόρια όσο και τα νησιά Γκαλαπάγκος και περνούν τον Ισημερινό περιστασιακά καθώς τρέφονται.

Το μεγαλύτερο είδος είναι ο Βασιλικός Πιγκουίνος, μια και ο ενήλικος φθάνει περίπου στα 1,1 μέτρα ύψος και ζυγίζει 35 κιλά η περισσότερο.


Το μικρότερο είδος Πιγκουίνου είναι ο Μικρός Γαλάζιος Πιγκουίνος,ο οποίος φθάνει γύρω στα 40 cm ύψος (16 in) και ζυγίζει 1 κιλό. Γενικά οι μεγαλύτεροι Πιγκουΐνοι κατοικούν σε περισσότερο κρύα κλίματα μια συγκρατούν καλύτερα την θερμότητα, ενώ οι μικρότεροι Πιγκουΐνοι ζουν σε περισσότερο εύκρατα κλίματα και στους τροπικούς.

Το σπανιότερο είδος είναι ο Κιτρινομάτης Πιγκουΐνος,


ο οποίος τυχαίνει να είναι και το αρχαιότερο από όλα τα ζώντα είδη. Τα ενήλικα φθάνουν τα 65 cm ύψος ζυγίζουν περί τα 5-6 κιλά.

Οι περισσότεροι Πιγκουΐνου τρέφονται με ψάρια, καλαμάρια και άλλες μορφές θαλάσσιας ζωής την οποία πιάνουν καθώς κολυμπούν κάτω από το νερό. Οι Πιγκουΐνοι περνούν έτσι την μισή ζωή τους στους ωκεανούς και την υπόλοιπη μισή στην στεριά.

Συμπεριφορά Πιγκουίνων

Μια από τις πιο περίεργες μορφές συμπεριφοράς των Πιγκουίνων παρουσιάζεται όταν μια μητέρα χάνει το μικρό της, είτε επειδή εκείνο δεν μπορεί να αντέξει την πρώτη θύελλα, ή για άλλους λόγους όπως εξαιτίας ενός κυνηγού. Όταν η μητέρα χάσει το μικρό της, έχει παρατηρηθεί να προσπαθεί να αρπάξει το ζωντανό μικρό μια άλλης μητέρας, πιθανόν για να αντέξει τον πόνο του αποχωρισμού από το δικό της.

Αυτή η συμπεριφορά εντυπωσίασε τους επιστήμονες, καθώς είναι μια συναισθηματική αντίδραση αντί για μια ενστικτώδη συμπεριφορά. Είναι κάτι που πολλά άλλα ζώα δεν επιδεικνύουν όταν χάνουν τα μικρά τους. Πολλοί χρησιμοποίησαν αυτό το παράδειγμα ως ένδειξη πως τα ζώα έχουν συναισθήματα, στην προσπάθειά τους να στηρίξουν τα δικαιώματα των ζώων. Φυσικά, οι υπόλοιπες μητέρες Πιγκουίνοι της κοινότητας δεν επικροτούν την συγκεκριμένη συμπεριφορά και βοηθούν την αμυνόμενη μητέρα να κρατήσει το μικρό της.

Ανατομία & Φυσιολογία Σύγχρονων Πιγκουίνων

Οι Πιγκουίνοι είναι εξαιρετικά προσαρμοσμένοι στην υδάτινη ζωή. Οι φτερούγες τους έχουν γίνει πτερύγια, άχρηστα για πτήση στον αέρα. Στο νερό όμως οι Πιγκουίνοι είναι εντυπωσιακά ευκίνητοι. Μέσα στο απαλό τους πτέρωμα διατηρείται ένα στρώμα αέρα το οποίο εξασφαλίζει την πλευστότητα. Το στρώμα αυτό του αέρα βοηθά επίσης στην μόνωση του πουλιού από το κρύο των παγωμένων ωκεανών. Το πτέρωμα των Πιγκουίνων στους τροπικούς και τα εύκρατα κλίματα είναι πιο λεπτό από εκείνο των περισσότερο Νότιων Πιγκουίνων.

Στην στεριά, οι Πιγκουίνοι χρησιμοποιούν τα νύχια και τα φτερά τους για να διατηρήσουν την ισορροπία τους σε όρθια στάση. Όλοι οι Πιγκουίνοι έχουν ένα λευκό στομάχι και μια σκούρα (κυρίως μαύρη) πλάτη, τα οποία χρησιμοποιούν για καμουφλάζ. Ένα κυνηγός (όπως μια όρκα ή μια φώκια λεοπάρδαλη) που κοιτάζει από κάτω δυσκολεύεται να ξεχωρίσει την λευκή κοιλιά του Πιγκουίνου από την λευκή αντανάκλαση της επιφάνειας νερού. Το σκούρο φτέρωμα προστατεύει τους Πιγκουίνους από θηρευτές της ξηράς που κοιτάζουν από ψηλά.


Οι Πιγκουίνοι μπορούν να φτάσουν τα 6 με 12 km/h μέσα στο νερό, αν και υπάρχουν αναφορές για ταχύτητες που φθάνουν τα of 27 km/h. Οι ενήλικες Πιγκουίνοι καταδύονται βαθιά. Έχουν αναφερθεί βουτιές του Βασιλικού Πιγκουίνου βάθους 565 m και διάρκειας 20 λεπτών!

Οι Πιγκουίνοι είτε περπατάνε στα πόδια τους με το γνωστό κουνιστό περπάτημα, ή γλιστρούν πάνω στις κοιλιές τους στο χιόνι, μια κίνηση που τους επιτρέπει να διατηρούν την ενέργειά τους ενώ κινούνται σχετικά γρήγορα. Οι Πιγκουίνοι έχουν επίσης εξαιρετική αίσθηση της ακοής.

Τα μάτια τους είναι προσαρμοσμένα για υποθαλάσσια όραση και είναι το πρωταρχικό μέσο εντοπισμού της λείας τους και αποφυγής των θηρευτών; Στον αέρα από την άλλη μερικά δεν μπορούν να δουν αρκετά μακριά. Η αίσθηση της όσφρησης δεν έχει διερευνηθεί μέχρι στιγμής.

Μπορούν να πιούν αλατισμένο νερό με ασφάλεια μια και τα υπερ-νεφρά τους φιλτράρουν το επιπλέον αλάτι από το αίμα τους. Το αλάτι απομακρύνεται σε μια πηχτή υγρή μορφή από τις ρινικές κοιλότητες.

Οι Πιγκουίνοι δεν διαθέτουν εξωτερικά γεννητικά όργανα. Κατά συνέπεια μόνο με χρωματοσωματικό έλεγχο μπορεί να διαπιστωθεί το φύλο ενός Πιγκουίνου.

Ορισμένοι Πιγκουίνοι ζευγαρώνουν ολόκληρη την ζωή τους, ενώ άλλοι μόνο μια συγκεκριμένη εποχή. Γενικά μεγαλώνουν ένα μόνο μικρό το οποίο φροντίζουν συνεργατικά
και οι δυο γονείς.

To Ολοκαύτωμα του Πιγκουίνου - Εισαγωγή

Γιατί διάλεξα να γράψω για την εξολόθρευση του Πιγκουίνου από τον άνθρωπο ως αντιπροσωπευτική περίπτωση; Άλλωστε είναι χιλιάδες τα είδη που έχουν εξαφανισθεί ή απειλούνται με εξαφάνιση. Μέχρι να τελειώσει το γράψιμο αυτού του Thread θα έχουν μετακινηθεί στην λίστα προς το "κόκκινο" μερικές ακόμη δεκάδες είδη.

Γιατί δεν διάλεξα να γράψω για την Τουρλίδα των Εσκιμώων (Eskimo Curlews)


που ήταν κάποτε ένα πολύ κοινό πουλί στον Καναδά και το οποίο κυνηγήθηκε ανελέητα απο τους Ευρωπαίους κατακτητές - εμπόρους στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα, οδηγώντας το στην εξαφάνιση στις αρχές του προηγούμενου αιώνα;

ή για την δική μας Λεπτομύτα (Slender-Billed Curlew)


που επίσης κινδυνεύει με ολοκληρωτική εξαφάνιση, λόγω του κυνηγιού αλλά και της μείωσης των διαθέσιμων υδάτινων πόρων στην Μεσόγειο;

Γιατί να μην αναφερθώ στον Θαλασσαετό (While-Tailed Eagle)

ο οποίος δεν χαρακτηρίστηκε ακόμη ως απειλούμενο είδος αν και έχει περιορισθεί δραματικά στην Αμερική και απειλείται στην Ελλάδα αλλά επιβιώνει ακόμη στην Βόρεια Ευρώπη;

Θα μπορούσα να γράψω για τον Ivory-billed Woodpecker

που οδηγήθηκε στον αφανισμό στην Βόρεια Αμερική εξαιτίας της αποψίλωσης των δασών μια και χρειάζεται τουλάχιστον 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα άγριου δάσους για να επιβιώσει.

Εξίσου ενδιαφέρον θα είχε να έγραφα για τον Καλιφορνέζο Κόνδορα

που σώθηκε κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή χάρις σε ένα πρόγραμμα εντατικού ζευγαρώματος ώστε να υπάρχουν σήμερα μόλις 80 περίπου άγριοι Κόνδορες και 140 σε αιχμαλωσία.

Θα άξιζε να έγραφα για τα Ταξιδιωτικά Περιστέρια

τα οποία ήταν το πιο πολυπληθές είδος πτηνού στον κόσμο κατά τον 19ο αιώνα (μόνο στην Αμερική αριθμούσε 6 δισεκατομμύρια πουλιά !) και το οποίο εξολοθρεύτηκε ολοκληρωτικά από τους Ευρωπαίους εποίκους της Αμερικανικής Ηπείρου.

Δεν θα είχε άραγε ενδιαφέρον να θυμόμασταν πως το προτελευταίο άγριο πουλί τουφεκίστηκε από ανθρώπινο χέρι το 1900 και το τελευταίο πέθανε σε αιχμαλωσία (από μοναξιά ή φυσικό θάνατο - δεν γνωρίζω) το 1914 στον Ζωολογικό Κήπο του Cincinnati;

Δεν θα άξιζε να αναφέρουμε πως τα ταξιδιωτικά περιστέρια αποτελούσαν ένα από τα βασικότερα εμπορεύματα της εποχής για το κρέας του; Επίσης πως οι σκλάβοι της εποχής εκείνης δεν είχαν την τύχη να γνωρίσουν άλλο είδος κρέατος;

Γιατί δεν διάλεξα να παρουσιάσω την ιστορία του Βιζόν της Θάλασσας (Sea Mink)

ο οποίος εξολοθρεύθηκε για την πανάκριβή του γούνα πριν το τέλος του 19ου αιώνα;

Γιατί να μην αναφερθώ στον Σολομό

που απειλείται και αυτός με εξαφάνιση, κυρίως λόγω της υπερ-αλίευσης, της μόλυνσης των υδάτων αλλά και της δραματικής αλλαγής του φυσικού του περιβάλλοντος (π.χ. υδρο-ηλεκτρικά φράγματα);

Γιατί να μην γράψω για τον Μπακαλιάρο

που υπολογίζεται πως θα έχει εξαφανιστεί από τις θάλασσες μέχρι το 2015 εάν δεν σταματήσει άμεσα η αλίευσή του, η παράνομη αλιεία, τα οικονομικο-πολιτικά "συμφέροντα" και η εκβιομηχάνιση που αυξάνει την Παγκόσμια Θερμοκρασία και μειώνει την τροφή του;

Βεβαίως και θα άξιζε να γράψω για τον εκπληκτικό Τόννο


που συναγωνίζεται σε ταχύτητα μια Porsche, για το πως κινδυνεύει με ΑΜΕΣΗ εξαφάνιση από την ΜΕΣΟΓΕΙΟ αλλά και από άλλα σημεία ανά τον κόσμο, βασικά εξαιτίας της συνεχιζόμενης παράνομης αλιείας και της διατροφικής συνήθειας πολλών εστιατορίων στην Άπω Ανατολή.

Θα μπορούσα πράγματι να γράψω αμέτρητες σελίδες για κάθε ένα από αυτά τα καταπληκτικά πτηνά και ψάρια. Θα μπορούσα να περιγράψω την εξαιρετικά μακρά ιστορία τους, τα φυσικά τους γνωρίσματα, τις διατροφικές τους προτιμήσεις, τις κοινωνικές τους συνήθειες καθώς και τις εντυπωσιακές τους ικανότητες απέναντι σε θηρευτές και φυσικές καταστροφές.

Αν και θα ήταν ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα μια τέτοια περιγραφή θα ήταν μακροσκελής, ίσως κουραστική και δεν θα εξυπηρετούσε στο να αναδείξω τις αιτίες που τα οδήγησαν στην εξαφάνισή τους.

Άλλωστε οι ιστορίες όλων των παραπάνω ειδών (αλλά και χιλιάδων άλλων που δεν αναφέρθηκαν) είναι κοινές και συγκλίνουσες ως προς έναν κοσμοϊστορικό γεγονός:

την επαφή τους με τον πιο φονικό θηρευτή που γνώρισαν ποτέ, τον άνθρωπο!

Όλα τα παραπάνω είδη είχαν την ατυχία να διαθέτουν κάτι χρήσιμο για τον άνθρωπο, είτε το κρέας τους, είτε το λίπος, είτε το δέρμα, είτε την γούνα τους. Θα πει όμως κάποιος, πως αυτά τα ζώα είχαν, εκτός από τον άνθρωπο, όλα ανεξαιρέτως και άλλους θηρευτές που μπορεί να τα κυνηγούσαν τουλάχιστον ως τροφή.

Γιατί όμως τότε δεν εξαφανίστηκαν μαζικά ως θηράματα άλλων αρπακτικών;

Επίσης, το γεγονός της πολλαπλάσιας φονικής ικανότητας του ανθρώπου - θηρευτή συγκριτικά με άλλους θηρευτές εξαιτίας της νοημοσύνης και των τεχνολογικών του εργαλείων, δεν φθάνει από μόνο του να δικαιολογήσει μια ολοκληρωτική εξολόθρευση.

Πολύ περισσότερο όταν ακριβώς αυτή η νοημοσύνη, το βασικό προνόμιο και “ανταγωνιστικό πλεονέκτημα” του ανθρώπου, θα έπρεπε ακριβώς αυτό να την είχε αποτρέψει!

Διότι ποιός άνθρωπος "στα συγκαλά του" θα σκότωνε τον τελευταίο σολομό ώστε να χάσει την απόλαυση του εξαιρετικά θρεπτικού του κρέατος;

Μόνο ένα ζώο χωρίς γνώση και λογική θα μπορούσε να θέσει τον εαυτό του σε τέτοιο κίνδυνο κάνοντας κάτι τόσο παράλογο! Έτσι, για να δούμε τι συμβαίνει, διάλεξα να μιλήσω για την ιστορία του Πιγκουΐνου


να τον μελετήσω, να τον γνωρίσω από κοντά, έχοντας την ελπίδα πως μέσα από αυτήν την γνωριμία ίσως ανακαλύψω τους λόγους που οδηγούν τον άνθρωπο να εξολοθρεύει τα ζώα το ένα μετά το άλλο. Οι πιγκουίνοι υπάρχουν εδω και περισσότερο από 50 εκατομμύρια χρόνια. Μάλιστα τελευταίες μελέτες υποστηρίζουν πως ήταν από τα λίγα είδη που επέζησαν την 5η Μεγάλη Εξολόθρευση πριν 65 εκ. χρόνια περίπου (εξαφάνιση των Δεινοσαύρων).

Η προτίμησή μου για τον Πιγκουίνο είναι περισσότερο συναισθηματική παρά λογική. Μου προκαλεί πολύ μεγάλη συμπάθεια το όρθιο, σχεδόν ανθρώπινο, βάδισμά του. Μου προξενεί πολύ μεγάλο ενδιαφέρον η κοινωνική του συμπεριφορά (μονογαμία, συναισθηματισμός) την οποία συναντάμε κυρίως σε “ανώτερα” θηλαστικά. Ακόμη, μπορεί για την προτίμησή μου αυτή να φταίει το μαύρο χρώμα στην πλάτη, που σε συνδυασμό με την αντίθεσή του λευκού της κοιλιάς του, μου θυμίζει ανθρώπινο φράκο!

Μήπως όμως πάνω απ’ όλα διάλεξα να μιλήσω περισσότερο γι αυτούς, διότι με έχει συναρπάσει η φυσική τους αντοχή και ο τιτάνιος αγώνας τους για την διαιώνιση του είδους τους; Μάλλον είναι όλα αυτά μαζί. Έτσι απλά, επειδή ο Πιγκουίνος είναι ένα αντιπροσωπευτικό είδος της καταπληκτικής βιο-ποικιλότητας που ανέπτυξε η ΓΑΙΑ μετά από μερικά εκατομμύρια χρόνια. Έτσι απλά, διάλεξα να μιλήσω γι αυτό το συμπαθέστατο αμφίβιο πτηνό, ως εκπρόσωπο όλων των απειλούμενων ειδών, ώστε γνωρίζοντάς το καλύτερα να κατανοήσουμε τους λόγους που απειλείται.

Διότι ο Πιγκουίνος, είναι νομίζω ένα εξαιρετικό όν με μια πολύ λυπηρή ιστορία, που κοάζει για να δοθεί απάντηση στο αμείλικτο ερώτημα:

Γιατί να οδηγήσει ο άνθρωπος σε εξαφάνιση αυτό το συμπαθέστατο πλάσμα, τον Πιγκουίνο;