Η Γενοκτονία του Πιγκουίνου – Ιστορικό μιας Εξολόθρευσης

“It might seem that an egg which has succeeded in being fresh has done all that can reasonably be expected of it” [Henry James]

Βιότοποι & Πληθυσμοί Πιγκουίνου Great Auk

Ο Πιγκουίνος Great Auk (Pinguinus Impennis) κατοικούσε στον Αρκτικό ωκεανό και τα βόρεια νερά του Ατλαντικού. Οι αποικίες ήταν μικρότερες στον Ανατολικό Ατλαντικό, πιθανόν εξαιτίας περισσότερο μακρόχρονης εκμετάλλευσης από τον άνθρωπο εκεί.

Υπήρχαν αποικίες στον Δυτικό Ατλαντικό γύρω από την Ανατολική Ακτή της Newfoundland του Καναδά όπου υπήρξε και το τελευταίο “οχυρό” τους. Στον Ανατολικό Ατλαντικό, ο Πιγκουίνος Great Auks ζούσε στην St. Kilda, Orkney της Ισλανδίας και πιθανόν στην Γροιλανδία.

Τα πουλιά μετανάστευαν νότια και έχουν βρεθεί αρχαιολογικά ευρήματα ακόμη και στην Φλόριντα. Ο Πιγκουίνος Great Auk ζούσε κυρίως σε ρηχά νερά, παρόμοια με εκείνα των ηπειρωτικών υδάτων της Grand Banks και έρχονταν σε βραχώδη νησιά στην ξηρά μόνο για ζευγάρωμα.

Τα νησιά τους ζευγαρώματος ήταν απόμακρα και συνήθως αρκετά κοντά σε περιοχές πλούσιες σε ψάρια. Είναι γνωστές μόνο 8 περιοχές ζευγαρώματος. Υπήρξαν τουλάχιστον τρία νησιά στην περιοχή Newfoundland κατά την διάρκεια του 15ου και 16ου αιώνα, καθώς επίσης και άλλα νησιά στην άκρη της Νέας Σκωτίας (Nova Scotia) και του Κόλπου της Μασαχουσέτης.

Το νησί Funk Island της περιοχής Newfoundland εμφανίστηκε πρώτη φορά σε χάρτη το 1501 όταν ένας χαρτογράφος, ο Pedro Renel το ονόμασε Y dos Ayes (Το Νησί των Πουλιών), εξαιτίας των τεράστιων αποικιών από razorbills and Πιγκουίνους Great Auk. Ήταν ένας ακατοίκητο, γυμνό βραχώδες νησί μήκους 0,5 μιλίου και πλάτους 0,25. Δεν υπήρχε καθόλου έδαφος ούτε φυτά, αλλά ολόκληρο το νησί καλύπτονταν από εκατομμύρια τόνους κοπριάς, πάχους πολλών μέτρων, που είχαν συσσωρεύει από μιλιούνια πουλιών. Κατά την καλοκαιρινή περίοδο του ζευγαρώματος, έως και 100.000 ζευγάρια θα πρέπει να συγκεντρώνονταν στο νησί αυτό.

Πριν τον χάρτη του Renel, οι Βίκινγκς είχαν πιθανότατα προσεγγίσει το νησί και υπάρχουν στοιχεία πως οι ιθαγενείς κάτοικοι των γύρω περιοχών κυνηγούσαν και αυτοί τον Πιγκουίνο Great Auk. Το νησί πήρε επίσης το όνομα Isla de Pitigoen (Νησί των Πιγκουίνων) μια και τα πουλιά αυτά ήταν τόσο πολλά, ώστε ένας μικρός αριθμός από άνδρες μπορούσε να σκοτώσει αρκετούς Πιγκουίνους για να γεμίσουν ένα καράβι μέσα σε μισή ώρα.

Από συγκρίσεις με την βιολογία παρόμοιων ειδών, συμπεραίνεται πως ο Πιγκουίνος Great Auk ζευγάρωνε ομαδικά και μάλιστα σε υψηλές πυκνότητες. Εκτιμάται πως τα πουλιά μαζεύονταν στην ξηρά στα μέσα Μαΐου και αναχωρούσαν στο τέλος Ιουνίου. Το μοναδικό αυγό που γεννούσε ετησίως το θηλυκό ήταν πολύ μεγάλο (327 γραμμάρια) και το εκκόλαπταν πιθανότατα μαζί και οι δύο γονείς για 43 ημέρες. Δείγμα του αυγού διατηρείται στο Ipswich Museum, Ipswich, Suffolk, UK.

Ο ενήλικος Πιγκουίνος κυνηγούσε κυρίως ψάρια. Λόγω του μεγάλου του μεγέθους, ο Πιγκουίνος Great Auk ήταν ικανός να βουτά βαθύτερα από άλλα παρόμοια είδη, ήταν ένας εξαιρετικά ικανός κυνηγός ψαριών και μπορούσε να ξεφύγει από τους περισσότερους θηρευτές, εκτός από την Πολική Αρκούδα, τις φάλαινες δολοφόνους και τον άνθρωπο. Η συνεισφορά που έπαιζε στο θαλάσσιο οικοσύστημα παραμένει ακόμη άγνωστη.

Η απαρχή της Εξολόθρευσης

Μέχρι το τέλος του 1400 ο Πιγκουίνος ζούσε ειρηνικά στις Βόρειες θάλασσες, μέχρι που Γάλλοι, Ισπανοί και Πορτογάλοι ψαράδες ανακάλυψαν τα μέρη αναπαραγωγής του, εγκαινιάζοντας έτσι την σφαγής του. Οι ναυτικοί βρήκαν το κρέας τους γευστικότατο και όταν το αλάτιζαν μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως εφόδιο για το ταξίδι της επιστροφής τους. Οι αποικίες των Πιγκουίνων δέχονταν περιστασιακές επιθέσεις από ναυτικούς και ψαράδες ως εναλλακτική διατροφική λύση, από τον 10ο αιώνα. Όμως αυτό το μικρής έκτασης κυνήγι είχε ελάχιστη επίπτωση στον πληθυσμό τους.

Επίσης οι ιθαγενείς Ινδιάνοι Beothuk κωπηλατούσαν μέχρι το Νησί Funk Island για να μαζέψουν τα αυγά τους. Οι ιθαγενείς κάτοικοι του Καναδά, που έχουν φυσικά εξολοθρευθεί και αυτοί από τους λευκούς και περισσότερο “πολιτισμένους” συνανθρώπους τους, έπαιρναν μόνο τα πουλιά που είχαν πραγματικά ανάγκη, δηλαδή όσα χρειάζονταν για τροφή, αφήνοντας τον πληθυσμό σε υγιή κατάσταση. Οι ιθαγενείς δηλαδή διατηρούσαν για αιώνες μια υγιή και βιώσιμη σχέση με τους Πιγκουίνους.

Τα αρχεία που καταγράφουν μαζικές εξολοθρεύσεις Πιγκουίνων Great Auk στις ακτές του Newfoundland ξεκινούν από το 1497 όταν Γαλλικά αλιευτικά πλοία ταξίδευαν αναζητώντας μπακαλιάρο στην περιοχή.

Το 1534, ο Jacques Cartier επισκέφτηκε το νησί Newfoundland. Το πλήρωμά του γέμισε δύο καράβια με Πιγκουίνους σε λιγότερο από μισή ώρα και κάθε πλοίο αλάτισε έξι βαρέλια γεμάτα με κρέας πουλιών. Ο καπετάνιος Mood είχε το ρεκόρ συλλογής 100.000 αυγών σε μια μόνο ημέρα.

Το 1629, ο Βρετανός καπετάνιος και κυβερνήτης της Newfoundland Richard Whitbourne, που είχε σταλεί από την Βασιλική οικογένεια για να αποικήσει τα νησί, έγραψε στο “Διάλεξη και Ανακάλυψη του Newfoundland” σε μια προσπάθεια να προσηλυτίσει και άλλους για τον εποικισμό του:

“Αυτοί οι Πιγκουίνοι είναι τόσο μεγάλοι όσο οι χήνες ... και πολλαπλασιάζονται τόσο ασταμάτητα πάνω σε ένα συγκεκριμένο επίπεδο νησί ώστε οι άνδρες τους οδηγούν μέσω μιας σανίδας πάνω στο πλοίο κατά εκατοντάδες, σαν ο Θεός να έκανε τόσο αθώο αυτό το πλάσμα ώστε να γίνει ένα θαυμαστό όργανο της επιβίωσης του ανθρώπου”

Ο προσεκτικός παρατηρητής θα διαπιστώσει πως το κείμενο, είναι αφιερωμένο

“To The High And Mighty Prince James, By The Grace Of God, King of Great Britain, France and Ireland, Defender of the Faith, & Country”

Επίσης από το ίδιο το κείμενο φαίνεται πως η επικρατούσα χριστιανική αντίληψη περί της προσφοράς των ειδών από τον Θεό προς τους ανθρώπους ήταν αδιαμφισβήτητη!

Η σφαγή γινόταν το καλοκαίρι στα νησιά όπου ζευγάρωναν, μια και τα πουλιά περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου τους στην θάλασσα, όπου εύκολα μπορούσαν να ξεφύγουν από τα πλοία. Κάθε σφαγιασμένο θηλυκό σήμαινε και ένα λιγότερο μωρό για το είδος τους! Έτσι μέχρι τα μέσα του 1700, είχαν απομείνει ελάχιστοι Πιγκουίνοι για να κάνουν το κυνήγι αξιόλογο, αλλά οι ντόπιοι κάτοικοι βρήκαν έναν άλλο τρόπο να βγάλουν χρήματα συλλέγοντας τα αυγά τους!

Η Βιομηχανία Φτερών

Αν και ο Πιγκουίνος Great Auk κυνηγήθηκε για το κρέας του και τα αυγά του, δεν ήταν παρά μόνο όταν τα πουλιά έτυχαν της προσοχής της βιομηχανίας φτερών, όπου άρχισε η μαζική τους εξολόθρευση. Γύρω στα 1760, η προμήθεια πούπουλων και φτερών για πουπουλένια κρεβάτια εξαντλήθηκε εξαιτίας του υπερβολικού κυνηγιού των χηνών “Eider” (Eider Ducks) και την ολοκληρωτική καταστροφή των βιοτόπων ζευγαρώματος κατά μήκος της ανατολικής ακτής της Βόρειας Αμερικής.

Ο χρόνος και ο τόπος όπου ο Πιγκουίνος Great Auk ερχόταν στην ξηρά ήταν προβλέψιμοι και τακτικοί. Οι έμποροι φτερών έστειλαν αποστολές στους βιοτόπους ζευγαρώματος των Πιγκουίνων Great Auk και τα πουλιά σφαγιάσθηκαν σε μαζική κλίματα. Επρόκειτο για γενοκτονία! Το 1728 ο θαλασσόλυκος John Seller έγραψε:

“you may know when you are upon the Bank by the great quantity of birds ... none are to be minded so much as the Pengwins [sic], for these never go without [beyond] the Bank, as the others do”

Έτσι αυτή η προβλεψιμότητα οδήγησε το είδος στην πτώση του όταν η βιομηχανία φτερών ασχολήθηκε μαζί του. Κατά την διάρκεια της εποχής ζευγαρώματος, δεκάδες χιλιάδες από πουλιά σφαγιάζονταν στο ένα μέρος του νησιού, τα αυγά τους είτε καταστρέφονταν ή συλλέγονταν. Στην άλλη άκρη του νησιού, εκατοντάδες χιλιάδες άλλα αρνούνταν να εγκαταλείψουν τις φωλιές τους και τα αυγά τους. Αυτή η αφοσίωσή τους στο μοναδικά πολύτιμο αυγό τους τα έκανε εύκολη λεία για την βιομηχανία φτερών. Μέχρι τον 18ο αιώνα, οι Πιγκουίνοι του νησιού Funk Island είχαν σφαγιασθεί μαζικά για τα όμορφα μαύρα πούπουλά τους τα οποία ήταν "μαλακά και απαλά σαν μαύρο μετάξι ". Τα πούπουλα αυτά ήταν τα απαραίτητα αξεσουάρ μόδας (sic) της εποχής για καπέλα και ρούχα σε ολόκληρη την Ευρώπη.

Μέχρι το 1810, το νησί Funk Island ήταν το μόνο που απέμενε με Πιγκουίνους. Συνολικά, εκτιμάται πως είχαν απομείνει μόνο περίπου 100.000 ενήλικα ζευγάρια του Πιγκουίνου Great Auk, ικανά για αναπαραγωγή. Η βιομηχανία φτερών και μόδας δεν είχε πάρει το μάθημά της από την υπερθήρευση των χηνών “Eider”! Το μόνο που έβλεπαν - όπως ο Σκρούτζ – ήταν κέρδη, περισσότερα κέρδη! Ποιος ξέρει τι σκέπτονταν για την πιθανή εξαφάνιση των Πιγκουίνων και των καταπληκτικών τους φτερών που θα μπορεί να οδηγούσε σε κατάρρευση των επιχειρήσεών τους!

Οι αποστολές των εμπορικών επιχειρήσεων φτερών γύριζε κάθε άνοιξη στους βιότοπους ζευγαρώματος μέχρι να σκοτώσουν και τον τελευταίο Πιγκουίνο. Έτσι το νησί πήρε το σύγχρονο όνομά του από την μελαγχολία (Funk ή αλλιώς “φόβος”) της βιομηχανίας φτερών!

Ενώ αυτά συνέβαιναν στον Καναδά, στην Ευρώπη, οι Πιγκουίνοι Great Auk συνέχιζαν να πολλαπλασιάζονται γύρω από την ακτή της Ισλανδίας. Ένα σημαντικό καταφύγιό τους υπήρχε ακόμη στην περιοχή Geirfuglasker ("Βράχοι των Auk "), μια σειρά από βραχονησίδες έξω από την παραλία της Ισλανδίας. Τα πλοία που προσπαθούσαν να προσεγγίσουν τις νησίδες Geirfuglasker διακινδύνευαν να τσακιστούν στα επικίνδυνα βράχια. Ωστόσο, η μεγάλη αποφασιστικότητα των συλλεκτών εκδηλώθηκε όταν ακόμη και αυτές οι εξαιρετικά επικίνδυνες νησίδες λεηλατήθηκαν. Πάντως η καταστροφή που έγινε, δεν ήταν στο βαθμό και την έκταση της λεηλασίας του νησιού Funk Island από την οργανωμένη βιομηχανία φτερών.

Μόνο πενήντα Πιγκουίνοι Great Auk σκοτώθηκαν στα χρόνια μετά το 1830, ενδεικτικό το πόσο λίγοι Πιγκουίνοι είχαν πλέον απομείνει. Καθώς οι αριθμοί του πληθυσμού τους λιγόστευαν, η εμπορική αξία για τους συλλέκτες μεγάλωνε! Έτσι, αναπόφευκτα, η τελευταία σελίδα στην μακρόχρονη ιστορία τους γράφτηκε από τους διευθυντές των μουσείων και άλλους συλλέκτες!

Οι συλλέκτες, τα μουσεία και το οριστικό τέλος

Ενώ το κυνήγι από την βιομηχανία φτερών ευθύνεται για την μαζική τους εξολόθρευση, το τελειωτικό χτύπημα δόθηκε από τους φυσιολάτρες (sic)! Τα Μουσεία και οι ζωολογικοί κήποι πλήρωναν πολύ υψηλά ποσά για σπάνια είδη. Παρόλο που οι Πιγκουίνοι αποτελούσαν απαραίτητο αξιοθέατο για τους ζωολογικούς κήπους, ήταν υποχρεωμένοι να τους αντικαθιστούν συχνά μιας και η ζωής τους ήταν σύντομη λόγω της έλλειψης γνώσεων πώς να τους φροντίσουν!

Επίσης, ένας ταριχευμένος Πιγκουίνος Great Auk αποτελούσε ένα απαραίτητο εκθεσιακό δείγμα για οποιαδήποτε αξιοπρεπές μουσείο (sic) ...


Εκπρόσωποι των μουσείων (διευθυντές, φυσιοδίφες, επιστήμονες) αλλά και επώνυμοι – πλούσιοι πολίτες, διέδωσαν πως θα πλήρωναν μεγάλα ποσά, αγωνιώντας για το ότι το είδος μπορεί να εξαφανίζονταν από το πρόσωπο της γης, πριν αυτοί αποκτούσαν ένα αυγό ή ταριχευμένο δείγμα για την συλλογή τους! Αυτοί λοιπόν επιδόθηκαν σε μια κυνηγητική φρενίτιδα για να συλλέξουν και κατηγοριοποιήσουν δείγματα από τα πουλιά και τα αυγά τους ως μέρος των συλλογών τους!

Οι δυο τελευταίοι Πιγκουίνοι Great Auk

Η τελευταία πράξη στο δράμα στο Πιγκουίνου Great Auk είναι εξαιρετικά καλά τεκμηριωμένη και καταγεγραμμένη. Ένας συλλέκτης αυγών, ονόματι Carl Siemsen, προσέλαβε το 1844 τους Jon Brandsson, Sigurdr Islefsson και Ketil Ketilsson να του φέρουν μερικά ακόμη δείγματα από την βραχονησίδα Eldey. Σύμφωνα με τον ιστορικό του 19ου αιώνα Symington Grieve:

“Καθώς οι άνδρες σκαρφάλωσαν στα βράχια είδαν δυο Πιγκουίνους να κάθονται ανάμεσα σε πολυάριθμα άλλα πουλιά και αμέσως άρχισαν να τα κυνηγούν. Οι Πιγκουίνοι δεν τόλμησαν να προβάλουν καθόλου αντίσταση αλλά άρχισαν αμέσως να τρέχουν κατά μήκος του απότομου βράχου με τα ράμφη τους υπερυψωμένα και τα φτερά τους κάπως ανοιχτά. Δεν έβγαλαν κάποια κραυγή αλλά κινήθηκαν με τα μικρά τους βήματα, τόσο γρήγορα όσο θα μπορούσε να περπατήσει ένας άνθρωπος. Ο Jon Brandsson, απλώνοντας τα χέρια του οδήγησε ένα από αυτά σε μια γωνία όπου το αποτελείωσε γρήγορα. Ο Siguror Islefsson και ο Ketil Ketilsson κυνήγησαν το δεύτερο και ο πρώτος το άρπαξε ελάχιστη απόσταση πριν την άκρη ενός βράχου, υπερυψωμένο πάνω από ένα βάραθρο μερικές οργιές από το νερό που βρίσκονταν αμέσως από κάτω. Ο Ketil επέστρεψε στην πλαγιά απ’ όπου είχαν ξεκινήσει τα πουλιά και είδε ένα αυγό να βρίσκεται πάνω σε μια πλάκα από λάβα, το οποίο γνώριζε πως είναι αυτό Πιγκουίνου. Το σήκωσε ψηλά αλλά το βρήκε σπασμένο και το άφησε πάλι κάτω. Είναι αμφίβολο εάν υπήρχε άλλο αυγό εκεί γύρω. Όλο αυτό το γεγονός πήρε λιγότερο χρόνο απ’ όσο χρειάζεται για να το περιγράψει κανείς”

Έτσι οι Brandsson και Islefsson σκότωσαν τους τελευταίους δύο Πιγκουίνους. Σύμφωνα με μερικούς, οι ψαράδες βρήκαν το τελευταίο ζωντανό αυγό ήδη σπασμένο (από ποια αιτία άραγε;;;), ενώ άλλοι υποστηρίζουν πως το έσπασαν από την αηδία τους (καχεκτικό; μικρό; Βρώμικο;).

Αλλά αυτό δεν ήταν όλο! Το 1832, ένα αυτό Πιγκουίνου δημοπρατήθηκε για £15 15s σχεδόν διπλάσια απ’ ότι ο ετήσιος μισθός ενός εξειδικευμένου εργάτη (£9 10s). Το 1894, ένα αυγό πουλήθηκε για £315, ενώ το μέσο ετήσιο εισόδημα ήταν £83. Το 1898 ένα δέρμα Πιγκουίνου μαζί με το αυγό του έπιασε £630 (£50,000 το σημερινό ισοδύναμο).

Τα αυγά των Πιγκουίνων Great Auk αποτελούσαν σύμβολα κύρους και μάλιστα ένας από τους μεγαλύτερους συλλέκτες της εποχής είχε στην ιδιοκτησία του εννέα. Μετά τον θάνατό του διέρρευσε μια φήμη πως η οικογένειά του σκόπευε να πουλήσει τα αυγά, προκαλώντας έναν σύντομο πανικό στην εξειδικευμένη αγορά των σπάνιων αυγών! Για να σταματήσει την καιροσκοπία, η οικογένεια αναγκάστηκε να δημοσιεύσει ανακοίνωση στις εφημερίδες της εποχής πως δεν είχαν καμία απολύτως πρόθεση να πουλήσουν τα αυγά!

Ένα άρθρο στο σατυρικό περιοδικό “Punch” στις 24 Μαρτίου 1888 περιέγραφε την πώληση του αυγού:

“Και πάλι το χρυσό αυγό – ακόμη ένα – άλλο ένα αυγό του Πιγκουίνου Great Auk εμφανίστηκε σε δημοπρασία για να “χτυπηθεί” και πάλι, χωρίς να σπάσει ευτυχώς, ευπαθές στην περιέργεια όπως ήταν ώστε να βρεθεί κάτω από το σφυρί. Ο Κος Stevens από την King Street, Covent Garden, πούλησε ένα εξαιρετικό αυγό του Πιγκουίνου για £225...”

Το 1857, 13 χρόνια μετά τον σφαγιασμό στο Eldey, ο Johannes Ιapetus Steenstrup, Καθηγητής ζωολογίας στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης δημοσίευσε μια οριστική αναφορά για την κατάσταση του Πιγκουίνου Great Auk. Παρόλη την εξοντωτική του έρευνα, δεν βρήκε καθόλου ίχνη από επιζώντες αποικίες πουλιών στις αρκτικές περιοχές ή αλλού.

Ωστόσο, οι ορνιθολόγοι συνέχισαν να αναζητούν τον Πιγκουίνο ελπίζοντας μάταια πως κάποια αποικία θα υπήρχε κάπου. Ακόμη και μέχρι το 1945, έναν ολόκληρο αιώνα μετά την εξόντωσή του, ο Πιγκουίνος Great Auk, μνημονεύονταν ως ζωντανός στους καταλόγους μερικών οδηγών για πτηνά. Τέτοια ήταν η πίστη των ανθρώπων πως ήταν αδύνατο να εξαφανισθεί κάποιο είδος ζώου, μια και προνοούσε γι αυτά ο πανάγαθος Θεός...

Ό,τι έχει απομείνει πλέον σήμερα από τον Πιγκουίνο Great Auk, είναι 78 δέρματα (τα περισσότερα από το Eldey), 24 πλήρεις σκελετοί, 2 συλλογές από διατηρημένα εσωτερικά όργανα και περίπου 75 αυγά. Αυτά είναι τα μόνα απομεινάρια από τα εκατομμύρια των Πιγκουίνων Great Auk που έζησαν κάποτε στον Βόρειο Ατλαντικό!

Τα ταριχευμένα σώματα των δυο τελευταίων Πιγκουίνων που σκοτώθηκαν στο νησί Eldey διατηρούνται στο Βασιλικό Μουσείο της Κοπεγχάγης. Το 1971, το Εθνικό Μουσείο Ιστορίας της Ισλανδίας πλήρωσε £9,000 για ένα ταριχευμένο Πιγκουίνο. Μάλιστα ήταν διατεθειμένο να πληρώσει μέχρι και £20,000, εάν ήταν αναγκαίο, για να αποκτήσει ένα δείγμα.

Αποτελεί ειρωνεία πως η χώρα στην οποία δολοφονήθηκε ο τελευταίος Πιγκουίνος ήταν διατεθειμένη να πληρώσει τόσο πολλά χρήματα για να φέρει πίσω το πτώμα του Πιγκουίνου που ζούσε κάποτε εκεί σε υπεράριθμες ποσότητες.

Εντούτοις, σήμερα υπάρχουν σημαντικές ελπίδες πως τα διατηρημένα δείγματα μπορούν να δώσουν αρκετό DNA ώστε να πετύχουν οι προσπάθειες κλωνοποίησης.

Η μακροσκελής παρουσίαση του ιστορικού της εξολόθρευσης του Πιγκουίνου Great Auk, αποσκοπεί απο την μια να διαλύσει οποιεσδήποτε αμφιβολίες υπάρχουν για τα ανθρωπογεννή αίτια της εξαφάνισης των ζωών, και απο την άλλη να μας βοηθήσει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για τα αίτια.

Οι σκέψεις μας με βάση το ιστορικό αυτό θα παρουσιασθούν στο επόμενο post. Μέχρι τότε υπομονή ...