Όλα ξεκίνησαν για τον άνθρωπομε την ερώτηση. Γιατί είναι πολλά τα ερωτήματα που παράγει συνεχώς η νόηση του ανθρώπου. Πολλά τα ερωτήματα που γεννά αυτή η άσβεστη επιθυμία για απαντήσεις. Επιθυμία, άραγε, για απαντήσεις ή περισσότερο για ερωτήσεις;
Τι είναι “φυσικότερο”, ποιο είναι σημαντικότερο για τον άνθρωπο, να απαντά ή να ρωτά;
Άλλωστε η ερώτηση καθαυτή εμπεριέχει μέσα της και τον σπόρο μιας απάντησης. “ΠΟΙΟΣ ΕΙΜΑΙ;” ρωτάω. “Είσαι ο Mirage, είσαι ένας
άνθρωπος” μου απαντώ σχεδόν αβίαστα. Αυτή όμως η απάντηση δεν είναι αρκετή για την νόησή μου. Ίσως σε κάποια άλλα όντα αυτή η απάντηση να ήταν αρκετή και να τελείωνε εκεί η συζήτηση πριν καλά-καλά αρχίσει! Ας πούμε εάν ένας
κότσυφας μπορούσε να ρωτήσει τον εαυτό του “Ποιος Είμαι;” η απάντηση “Μα φυσικά είμαι ο Mirage, είμαι ένας κότσυφας” θα του ήταν αρκετή! Ο κότσυφας δεν θα ρωτούσε τίποτε άλλο πια και θα συνέχιζε ανερώτητος και μακάριος την κοτσύφική του ζωή.
Όχι όμως ο άνθρωπος! Αφού δοθεί η πρώτη απάντηση έρχεται αμέσως αφοπλιστική η επόμενη ερώτηση, “Τι είναι ο άνθρωπος;” Ο άνθρωπος φαίνεται πως είναι φτιαγμένος να ρωτά συνεχώς και για τα πάντα! Η
φύση του ανθρώπου είναι να απορεί και να ερωτά! Ποια απάντηση, που προσπαθεί ειλικρινά και γνήσια να απαντήσει, μπορεί πραγματικά να τον ικανοποιήσει; Υπάρχει μια τέτοια απάντηση; Μήπως το “Υπάρχει η αθανασία της ψυχής”, μήπως το “Ο Θεός είναι αγάπη”, μήπως το “Παν μέτρον Άνθρωπος”.
Ποια απάντηση μπορεί να “τερματίσει” οριστικά και αμετάκλητα τα ερωτήματά μου; Μάταια πασχίζετε, δεν υπάρχει τέτοια απάντηση, όχι διότι δεν υπάρχει πράγματι, αλλά επειδή δεν θέλουμε να τερματίσει η διερώτηση! Διότι τότε, εάν δηλαδή τερματίσει η διερώτηση, ποιο νόημα θα είχε η ζωή τότε; Όταν όλα θα έχουν απαντηθεί και τίποτε ποια δεν θα μένει να ρωτήσουμε, τότε δεν θα επέλθει ο πνευματικός μας θάνατος; Διότι ποια θα είναι η χρησιμότητα του πνεύματός μας τότε;
Ειλικρινά δεν γνωρίζω εάν έχει τεθεί αυτό ως ερώτημα από τους φιλοσόφους και εάν έχει απαντηθεί. Θα έπρεπε να έχουμε συμφωνήσει τουλάχιστον όμως προς αυτό, πως δηλαδή κάθε οριστική απάντηση που πάει να
τελέσει την ερωτηματικότητά μας είναι καταδικασμένη σε αποτυχία ... Γι αυτό να μην σας παραξενεύει που υπάρχουν τόσο πολλές διαφορετικές απαντήσεις για την ουσία του Κόσμου (το
ΕΙΝΑΙ) και το όντως
ΟΝ. Οι απαντήσεις αυτές πάνε να τερματίσουν οριστικά την ερωτηματικότητά μας …
Πράγματι, οφείλω να παραδεχθώ πως δεν είμαι φτιαγμένος να δέχομαι έτσι εύκολα τις όποιες απαντήσεις και ευτυχώς! Θέλω να συνεχίσω να σκέφτομαι, να εξακολουθώ να ρωτάω, ζω για να ρωτάω, ανασαίνω για να απορώ, ξαποσταίνω την νύχτα για να σηκωθώ φρέσκος το πρωί και να ξαναρωτήσω με λαχτάρα:
"Γιατί Είμαι εδώ;;;; "Σας φαίνεται περίεργο αυτό, δηλαδή να ερωτώ συνεχώς; Μήπως τάχα η φύση της σκέψης μου δεν είναι ερωτηματική; Μήπως το ότι ερωτώ δεν σημαίνει ότι
σκέφτομαι και το ότι σκέφτομαι δεν προϋποθέτει την ικανότητά μου να ερωτώ; Διότι τι είναι μια απάντηση χωρίς το ερώτημα; Ποιος δίνει ζωή και στήριγμα στην απάντηση αν όχι το ίδιο το ερώτημα; Τι θα ήταν άραγε η απάντηση χωρίς την διερώτηση; Θα μπορούσε να υπάρχει από μόνη της; Διότι θα ρωτούσαμε και πάλι σε ποια ερώτηση αναφέρεται η συγκεκριμένη Απάντηση;
Έτσι η απάντηση “Είμαι ένας άνθρωπος” αναφέρεται στο ερώτημά μου “ΠΟΙΟΣ ΕΙΜΑΙ;”. Αυτή όμως η απάντηση δεν είναι αρκετή. Διότι μπορεί να είμαι ένας άνθρωπος σήμερα, αλλά τι είδους άνθρωπος είμαι (καλός, κακός, άσχημος, δυνατός, κλπ); τι είναι ο άνθρωπος γενικά; τι ακριβώς είμαι; θα είμαι το ίδιο και αύριο; από πού έρχομαι και που πηγαίνω; Γιατί βρέθηκα εδώ στον Κόσμο και μάλιστα χωρίς να ερωτηθώ;
Βλέπετε αυτό που είναι εντελώς αδιανόητο για εμάς τους ανθρώπους είναι πως
δεν ερωτηθήκαμε … ούτε καν για τον ερχομό μας στον Κόσμο αυτό ...
Βλέπω πως γεννήθηκα από τους γονείς μου – από άλλους δύο ανθρώπους σαν εμένα – αλλά δεν είμαι το ίδιο με αυτούς. Τι ήρθα να κάνω στον κόσμο ετούτο και γιατί πρέπει να πεθάνω κάποτε; Τι ακριβώς είναι ο
ΚΟΣΜΟΣ και ποια η θέση μου μέσα σε αυτόν; Όλα γύρω μου γεννιούνται και πεθαίνουν! Τι ακριβώς είναι ο
θάνατος και γιατί υπάρχει; Και αν ο φυσικός θάνατος είναι “φυσικός”, γιατί πεθαίνουν “άδικα” (με μη φυσικό τρόπο) τόσοι άνθρωποι γύρω μου; Γιατί με πιάνει αυτός ο πόνος στο στομάχι και το μυαλό μου στριφογυρίζει όταν ερωτώ: Πως γίνεται μετά από 2.000 χρόνια θεμελιωμένης ηθικής της Χριστιανικής Αγάπης (
επικρατέστερης παγκοσμίως θρησκείας) να γίνονται πόλεμοι και μάλιστα μακιγιαρισμένοι με την πούδρα της Χριστιανικής ηθικής; Γιατί αντί να κάνουν αυτό το οποίο είναι φτιαγμένοι να κάνουν, να ερωτούν δηλαδή, δεν αναζήτησαν το ερώτημα στο οποίο δόθηκε η απάντηση “Αγαπάτε Αλλήλους”; Γνωρίζουμε ποιο ήταν πράγματι το ερώτημα στο οποίο δόθηκε η συγκεκριμένη απάντηση;
Αλλά είπαμε, ο άνθρωπος ερωτά συνεχώς, ακόμη και όσοι δεν σκέφτηκαν να αναζητήσουν το ερώτημα μεθοδικά και φιλοσοφικά στην απάντηση “Αγαπάτε Αλλήλους”, δημιουργούν άλλες διερωτήσεις. Όπως: “Γιατί να αγαπήσω τον
ΑΛΛΟ;” τι βγαίνει από αυτό; Ο “Άλλος δηλαδή θα ανταποδώσει την αγάπη μου”; Ακόμη και αν ήθελε ΜΠΟΡΕΙ;”Αλλά και σε αυτό το ερώτημα, έτσι διατυπωμένο, υπάρχει καταγεγραμμένη πληθώρα απαντήσεων από τον
Αριστοτέλη μέχρι τον
Μαρξ. Προσεγγίσεις γύρω από την
δικαιοσύνη, την ανθρώπινη πολιτεία, την
ηθική και την δυνατότητα του ανθρώπου να διαχειριστεί και να μοιράσει “δίκαια” τον φυσικό και παραγόμενο
πλούτο, έχουν ήδη κατασκευαστεί. Μπορούμε άμεσα όλοι μας να απαντήσουμε πως είναι θεωρητικά εφικτό όλοι οι άνθρωποι να έχουν ισότητα (ίσες ευκαιρίες) στην παραγωγή και χρήση του πλούτου. Όμως όσο απαντάμε τόσο πιο πολλές ερωτήσεις δημιουργούμε … κι αυτό γιατί όσο μεγαλώνει το σώμα των απαντήσεων – υποθέσεων τόσο μεγαλώνει αναλογικά (;) και ο όγκος των ερωτήσεων.
Μπορούμε να εξασφαλίσουμε την ισότητα στην μοιρασιά των φυσικών πόρων; Σ΄ αυτήν την ερώτηση κάποιοι θα σπεύσουν να απαντήσουν με την δικαιοσύνη, την
δημοκρατία και με ένα σύνολο από κανόνες που αποτελούν το σημερινό μας πολιτισμό. Κανόνες, δηλαδή απαντήσεις, στην θέση του ερωτημάτων! Αλλά αυτή είναι η μοίρα του ανθρώπου, να χρησιμοποιεί ένα έτοιμο τσουβάλι από απαντήσεις ενώ μια καταιγίδα από ερωτήματα το νοτίζει, το μαλακώνει, το διαπερνά, το σχίζει, χύνονται έξω οι απαντήσεις, τις πλένει ή καταιγίδα και αυτές διαλύονται και χάνονται …
Βλέπετε ο άνθρωπος πρέπει να ρωτά προσεχτικά και αδιάκοπα, χωρίς να στέκεται στις προσωρινές απαντήσεις που έχουν δοθεί μέχρι στιγμής,
πρέπει να βελτιώνει συνεχώς όχι μόνο τις απαντήσεις του αλλά και τις ίδιες τις ερωτήσεις! Κάθε ερώτηση πρέπει να έχει μια απάντηση ώστε να μπορέσουμε … να την ικανοποιήσουμε, να την αναιρέσουμε, να μηδενίσουμε την ισχύ της. Διότι πως θα μπορέσει να γεννηθεί η νέα ερώτηση εάν δεν έχει υπάρξει κάτι νέο, μια απάντηση, μια υπόθεση δηλαδή, κάτι το οποίο να μπορούμε να εξετάσουμε και πάνω στο σώμα του οποίου θα βάλουμε την επόμενή μας ερώτηση; Τα περισσότερο κοντινά αντικείμενα του νεαρού ανθρώπου είναι τα πρώτα για τα οποία θα ρωτήσει. Τι είναι αυτό, τι είναι εκείνο; Οι πρώτες αυτές ερωτήσεις έρχονται κατευθείαν από τις αισθήσεις μας, είναι θα λέγαμε ερωτήσεις που αφορούν απλές έννοιες (μαμά, σκύλος, ζεστό, κλπ). Αργότερα έρχονται οι περισσότερο σύνθετες έννοιες και οι αντίστοιχες ερωτήσεις.
Μα αυτό ακριβώς δεν κάνουν, θα πει κάποιος, η επιστήμη, η θρησκεία και η φιλοσοφία, να δημιουργήσουν δηλαδή ένα αρμονικό σύνολο ερωτήσεων και απαντήσεων; Αφήνουμε την
τέχνη απέξω διότι αυτήν δεν χρησιμοποιεί τόσο τη γλώσσα όσο την έκφραση. Αλλά και η έκφραση πέρα από την γλώσσα θα λέγαμε πως παρέχει απαντήσεις, ίσως όχι μόνο σε μια ερώτηση αλλά σε πολλές ερωτήσεις ταυτόχρονα. Αν και βέβαια ο σκοπός της είναι απλά να εκφραστεί και όχι να ρωτήσει ή μάλλον καλύτερα να απαντήσει χωρίς να έχει ρωτήσει πρώτα. Αυτή η σχετική αποδέσμευση της τέχνης από την γλώσσα τις δίνει ακόμη μεγαλύτερη ελευθερία.
Έτσι οι κλάδοι της πνευματικής μας δραστηριότητας, πράγματι θέτουν και διερευνούν κάποια πρώτη ερώτηση ή έστω μερικές βασικές αρχικές ερωτήσεις και στην συνέχεια μας δίνουν ένα σύνολο απαντήσεων που φαίνονται εσωτερικά, δηλαδή μέσα στη δική τους περιγραφή, πως απαντούν σε όλες τις επόμενες ερωτήσεις που τίθενται απο εκεί και μετά. Βέβαια είναι αναγκασμένοι να σταματήσουν κάπου, να μην το παρακάνουν με τις ερωτήσεις ιδιαίτερα όταν έχει επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα με ικανοποιητική σαφήνεια! Βλέπετε αν συνεχίσουν περισσότερο με τις ερωτήσεις μπορεί να κινδυνεύσει ολόκληρο το οικοδόμημα!
Έτσι κατά καιρούς επιστήμονες, πιστοί και φιλόσοφοι δημιούργησαν και κουβαλούν στην πλάτη τα δικά τους τσουβάλια απαντήσεων. Οπότε εκείνο που θα αναζητήσει κανείς από την Φιλοσοφία είναι ο κοινός τόπος της αλήθειας. Ποιές από αυτές τις απαντήσεις είναι περισσότερο αληθινές; Βέβαια ο φιλόσοφος θα διερωτηθεί ακόμη και για την έννοια της αλήθειας. “TI EINAI ΑΛΗΘΕΙΑ;”. Πράγματι δεν θα μπορούσε ούτε αυτό να το αφήσει ανερώτητο. Οπότε χρειάζεται ένα είδος ευαισθησίας,
διαίσθησης, ίσως η συμμετοχή ολόκληρης της υποδομής του φιλοσόφου και όχι μόνη η συνεισφορά της σκέψης ώστε να διακρίνει και να ξεχωρίσει κάποιες αλήθειες των οποίων το μέλλον, η διάρκεια, η ύπαρξη, φαίνεται να είναι πιο εξασφαλισμένο από κάποιες εφήμερες σκέψεις τις στιγμής.
Όμως εφόσον η Φιλοσοφία είναι ο κοινός τόπος των αληθειών, άρα και των σημαντικότερων ερωτήσεων και απαντήσεων, ποια θα μπορούσαν άραγε να ήταν
η πρώτη (σημαντικότερη) ερώτηση; Μήπως το “Τι είμαι;”, “Ποια είναι η ουσία μου;”, “Ποια είναι η ουσία του κόσμου;”, “Ποιος έφτιαξε τον κόσμο”, “Τι είναι αλήθεια;”.
Έχει σημασία από τις πάμπολλες ερωτήσεις που υπάρχουν ποια θα βάλω πρώτη;
Σίγουρα έχει, διότι εξαιτίας της ερώτησης αυτής (πρωτερώτηση) και μέσα από τις πρώτες απαντήσεις που θα της ανταποκριθούν, θα γεννηθούν οι επόμενες ερωτήσεις με τις απαντήσεις τους, οι μεθεπόμενες και ούτω καθεξής. Έτσι θα υπάρξει ένα σύνολο ερωτήσεων και απαντήσεων το οποίο θα έχει
εσωτερική συνάφεια και συνέχεια. Αυτό όμως το σύνολο δεν μπορεί παρά να επηρεάζεται και να “εποπτεύεται” από την πρωτερώτηση. Οπότε καταλαβαίνουμε πως εάν οι σημερινές απαντήσεις μας έχουν αποτύχει και μας έχουν οδηγήσει σε αδιέξοδο, είναι πιθανότατα διότι η φιλοσοφική ερώτηση που βάλαμε μπροστά-μπροστά, δεν έπρεπε να μπει σε αυτήν τη θέση, αλλά κάπου αλλού, πιο μετά.
Μέσα από τα ερωτήματα και τις απαντήσεις χτίζεται ο κόσμος μας, ο εσωτερικός μας κόσμος. Η νόηση τον διαμορφώνει μέσα και από τις αισθήσεις, αλλά κυρίως μέσα από την ερώτηση, την απάντηση και την αντερώτηση. Έτσι ο εσωτερικός κόσμος μας μεγαλώνει καθώς μεγαλώνουμε και εμείς. Τσουβάλι οι απαντήσεις, όμως η καταιγίδα συνεχίζει μανιασμένη την ορμή της. Η ίδια καταιγίδα μαίνεται ασταμάτητη, μπορεί η φορά της να αλλάζει ανάλογα με το πως φυσάει ο αέρας του πολιτισμού, μπορεί να φαίνεται ότι πέφτει άλλοτε πιο ισχυρή και άλλοτε περισσότερο ασθενής, ένα όμως δεν σταματά ποτέ; η ίδια η καταιγίδα!
Και τι να πρώτο – ρωτήσει κανείς; Τι να ρωτήσει πρώτα από όλα; Αυτό που τον ενδιαφέρει περισσότερο; Αυτό που πρέπει; Και τι ακριβώς σημαίνει πρέπει; Σε πιο φιλοσοφικό πλαίσιο, σε πιο θρησκευτικό πλαίσιο, ποιόν πολιτισμό να διαλέξει κανείς και να ρωτήσει; Οι απαντήσεις που θα λάβει θα είναι διαφορετικές, επομένως και οι επόμενες ερωτήσεις θα είναι διαφορετικές. Τελικά νομίζω πρέπει να παραδεχθεί κανείς ότι η Φιλοσοφία ανάλογα με την εποχή και μέσα στην κουλτούρα την οποία βρίσκεται ρωτάει για τα περισσότερο σημαντικά και πιεστικά “προβλήματα” που απασχολούν τον άνθρωπο στην δεδομένη εποχή.
Κοιτάζοντας προς τα πίσω τον σημερινό άνθρωπο, φαίνεται πως η πρωτερώτηση που έθεσε μερικές δεκάδες χιλιάδες χρόνια πίσω,
"Ποιά γνώση και ποιά εργαλεία χρειάζομαι για να επιβληθώ στην φύση;"Καλά κρατεί! Αμφιβάλει κανείς ότι οι ερωτήσεις και οι απαντήσεις που κατασκευάζονται ακόμη σήμερα απο τον άνθρωπο είναι βασικά Τεχνολογικές; Η "ανωτερότητα" του ανθρώπου απέναντι στην φύση φαίνεται από τις "κατακτήσεις" του πολιτισμού του ... μέχρι το Φεγγάρι κατακτήθηκε ... Τσ, τσ.
Λοιπόν μήπως ήρθε η ώρα να αλαχθεί η πρωτερωτήση; Σίγουρα Ναι!
Πρέπει να κατανοήσετε πως πέρα από την περιρέουσα κουλτούρα μιας εποχής και τις άλλες επιροές, η πρωτερώτηση τίθεται απο τoν Φιλόσοφο. Οπότε δεν θα πρέπει κανείς να παραγνωρίζει τον άνθρωπο που ερωτά με τις ιδιαίτερες προτιμήσεις του!
Έτσι λοιπόν ας ρωτήσουμε με βάση το προσωπικό μας ενδιαφέρον:
"Ποια Φιλοσοφία χρειάζεται ο άνθρωπος σήμερα για να συμβιώσει αρμονικά με το φυσικό του Περιβάλλον";
