Τα αίτια μιας εξολόθρευσης - Πολιτισμικός Φακός

Οι ιθαγενείς ζούσαν χρόνια δίπλα-δίπλα με τους Πιγκουίνους Great Auk. Παρόλο που και εκείνοι τους κυνηγούσαν για το κρέας και το λίπος τους, ίσως ακόμη και τα πούπουλά τους, δεν τους είχαν οδηγήσει ποτέ στην εξαφάνιση. Αντίθετα οι πληθυσμοί τους ήταν υγιέστατοι. Γιατί;

Απ’ ότι φαίνεται οι ιθαγενείς έπαιρναν από τους Πιγκουίνους μόνο αυτά που χρειάζονταν! Δεν ξέρουμε ακριβώς εάν άφηναν κάτι υλικό πίσω ως αντάλλαγμα, σίγουρα όμως τους άφηναν το δικαίωμα στην ζωή!

Ο Πολιτισμικός Φακός

Εδώ πρέπει να ανοίξουμε μια παρένθεση, για να θυμηθούμε – διευκρινίσουμε πως αυτό που αποκαλούμε πραγματικότητα, πάντοτε φιλτράρεται από τις αισθήσεις και την νόησή μας. Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε πως είναι αδύνατο να έχουμε μια “καθαρή” αντίληψη ενός άλλου υποκειμένου με το οποίο σχετιζόμαστε. Δεν μπορεί ο Δημήτρης να νιώσει ή να σκεφτεί όπως ακριβώς η Μαρία, ένα κυπαρίσσι ή μια κάμπια, μια και ο Δημήτρης δεν είναι κανένα από αυτά τα υποκείμενα!

Επομένως ο μόνος τρόπος για τον Δημήτρη να αντιληφθεί την ίδια την Μαρία ως πρόσωπο, είναι διαμέσου των αισθήσεων του, δηλαδή πρέπει να επικοινωνήσει με την Μαρία. Παρομοίως, η μόνη διέξοδος να γνωρίσει το πως εκείνη αντιλαμβάνεται τον Κόσμο γύρω της μέσω των δικών της αισθήσεων, είναι να μιλήσει με την Μαρία, δηλαδή και πάλι να επικοινωνήσει με την Μαρία.

Κάθε ανθρώπινο υποκείμενο επομένως διαμορφώνει μέσα από τις δικές του, αισθήσεις (βιώματα), την επικοινωνία και την νόηση (λογική επεξεργασία) μια εσωτερική αναπαράσταση, δηλαδή μια εσωτερική περιγραφή (συναισθηματική, νοητική) της πραγματικότητας. Σε συλλογικό (κοινωνικό) επίπεδο οι κοινές περιγραφές της πραγματικότητας δημιουργούν σταδιακά έναν Πολιτισμικό Φακό, κάτι σαν τον αμφιβληστροειδή φακό που διαθέτουν τα μάτια μας, και διαμέσου του οποίου οι άνθρωποι μιας συγκεκριμένης κοινωνίας βλέπουν την πραγματικότητα γύρω τους.

Αυτός ο Πολιτισμικός Φακός, δηλαδή οι μύθοι, τα παραμύθια, οι δοξασίες, τα τραγούδια, οι χοροί, οι ζωγραφιές, οι φιλοσοφίες, οι επιστήμες, οι κανόνες και οι νόμοι, όλες δηλαδή αυτές οι κοινές περιγραφές, διαμορφώνουν τελικά μια συγκεκριμένη κοσμοαντίληψη. Αυτή η κοσμοαντίληψη με την πάροδο του χρόνου, την συνήθεια, περνάει και εγγράφεται κυριολεκτικά μέσα στην συνείδηση των ανθρώπων!

Ο Πολιτισμικός Φακός παύει να είναι απλά ένας φακός, ένα φίλτρο διαμέσου του οποίου κατανοούμε και ερμηνεύουμε την πραγματικότητα, αλλά γίνεται η ίδια η πραγματικότητα!

Μπορεί να πει κανείς με ασφάλεια, χωρίς δηλαδή να απέχει πολύ από την αλήθεια, πως ο Πολιτισμικός Φακός αποτελεί τον Κόσμο μας, είναι η πραγματικότητά μας.

Με αυτό τον τρόπο, εξηγείται το φαινόμενο να μοιραζόμαστε σήμερα πολύ περισσότερο, όλο και πιο πολλοί άνθρωποι, τις ίδιες στεριές, τις ίδιες θάλασσες, τα ίδια προβλήματα, ωστόσο ολόκληρες κοινωνίες ζουν και ενεργούν τόσο διαφορετικά μεταξύ τους!

Διότι θα ρωτούσε κάποιος, εφόσον τόσοι πολλοί άνθρωποι μοιράζονται την ίδια πραγματικότητα, πως γίνεται να ζουν και να πράττουν διαφορετικά; Αφού μια είναι η πραγματικότητα! Η απάντηση, σε αυτό τουλάχιστον, το ερώτημα, είναι απλή:

Πολιτισμικός Φακός!

Έτσι το να προσπαθήσει να “μιλήσει”, να επικοινωνήσει ένας Ιθαγενής Ινδιάνος με την Φύση, φαίνεται εντελώς πρωτόγονο σε όλους εμάς του Δυτικούς, αλλά και σε άλλες σύγχρονες κοινωνίες που έχουν χάσει αυτήν την ικανότητα, μια και χρησιμοποιούμε έναν διαφορετικό “Πολιτισμικό Φακό” για να αντιληφθούμε την πραγματικότητα.

Μπορεί να σκεφτεί κάποιος σε αυτό το σημείο, πως ο επιστημονικός ορθολογισμός είναι ακριβώς η προσπάθεια υπέρβασης των υποκειμενικών περιγραφών και η αντικατάστασή τους από μια μοναδική και αντικειμενική περιγραφή.

Ακόμα και αυτή όμως, δηλαδή η επιστημονική, δεν παύει να είναι μια ακόμη περιγραφή, επομένως εντάσσεται στον ορισμό που δίνουμε εδω για τον Πολιτισμικό Φακό. Δηλαδή δεν μας ενδιαφέρει τόσο εάν ο φακός χρησιμοποιείται από μερικές ή πολλές κοινωνίες, αλλά το ότι πράγματι χρησιμοποιείται κάποια περιγραφή ως μέσο για να αντιληφθεί μια κοινωνία την πραγματικότητα.